Dewi Sri

( Dening : Mutaqin )

Sang Prabu Mahapunggung ing Purwacrita kagungan putra peparab Raden Sadana. Rikala semana Raden Sadana wis dhewasa mula didawuhi krama dening ingkang rama, nangingRaden Sadana puguh ora kersa, ndedekake dukane ingkang Rama, wekasane ditudhung, lolos saka praja.
Kocapa ingkang mbakyu yaiku Dewi Sri banget welas marang ingkang rayi. Sapungkure ingkang rayi sungkawa banget, ora dhahar, ora sare. Saking judheking panggalih, nuju sawijining bengi Dewi Sri lolos saka kedhaton nglacak tindake ingkang rayi. Tindhake kalunta-lunta, nusup ngayam alas, munggah gunung tumurun jurang, njajah desa milang kori. Bebayaning dalan apa dene rekaosing sarira ora diraosake, kang kaesthi mung siji yaiku ingkang rayi Raden Sadana.
Mbarengi anane lelakon iku ing alas Roban ana ratu buta jejuluk Prabu Pulaswa. Prabu Pulaswa kasmaran karo Dewi Sri, mula banjur utusan ditya Kalandaru ngodhol tindake Dewi Sri. Tindake Dewi Sri tansah mompar-mampir menyang omah-omahe wong tani ing pedesaan perlu paring piwulang laku-lakune among tani. Wong-wong tani kang dirawuhi DewiSri padha tresna asih saben arep ditinggal padha susah, padha nangis. Kocapa, ditya Kalandaru saben wis cedak karodesa singdiampiri Dewi Sri, marga sarat utawa sajen warna-warna umpamane sajen gecok mentah lan sapanunggalane dadi ketungkul mangan sajen mau utawa dadi bingung lali marang Dewi Sri, eling-eling bareng Dewi Sri wis adoh.
Dene sing ndherekake saparan tindake Dewi Sri yaiku Ken Patani ing Medhangwangi, marga saka jenenge Ken Patani iki ing senthong tengah kanggo wadhah sajen katur Dewi Sri katelah nganti saprene diarani patanen, lan lumrahe ora dituroni. Dene wong-wong kang padha mbangun miturut ngestokake dhawuh pituduhe Dewi Sri diarani wong tani.
Buyut Wangkeng tetuwane wong-wong ing pedesankang diampiri Dewi Sri mau ora kendhat tansah lumawan lan ngalang-ngalangi lakune ditya Kalandaru, nganti wekasane Dewi Sri slamet saged kepanggih karo ingkang rayi Raden Sadana ana ing desa Medhanggowong. Sabanjure Raden Sadana bisa ngentasi gawe, mbalekake kurdhane ditya Kalandaru sawadyabalane sarana dipanah angin. Sasirnane para buta, Dewi Sri lan Raden Sadana nerusake anggone paring piwulang lan pituduh warna-warna marang wong-wong desa prakara ulah tetanen. Ingkang rama bola-bali utusan nimbali ingkang putra supaya kondur menyang praja, nanging sakarone meksa puguh ora kersa kondur. Kang mengkono iku ndadekake dukane ingkang rama, wekasan Dewi Sri disotakke dadi ula sawa, dene Radan Sadana disotakke dadi manuk sriti. Suwe-suwe sakarone oleh kawelasaning dewa bisa ruwat dadi widadara lan widadari lan lestari dadi pangayome pangayomane para among tani.
Nganti saprene isih akeh sing nlestarekake cara padesan, saben mentas panen, adate banjur slametan bersih desa kanthi nanggap wayang lakon Sri Sadana. Dene slametane sanajan wis sarwa pepak meksa ora lali gawe ambengan sega beras wangen, pecel pitik, lan jangan menir, awit iku kersane Dewi Sri. Kajaba iku kanggo tandha pamundhine marang Dewi Sri ing kobongan utawa patenan ajeg ditatani bantal nganti ngundhung-undhung apa dene sajen suruh ayu, gedhang ayu, pangilon, kendhhi, kembang boreh, lan sapanunggalane. Kang lumrahe saben malem jumuah dikutugi.
Yen wong tani arep ngeneni parine lumrahe nganggo sajen lan pari pangantenan, mangkono uga yen wong arep ngunggahake pari menyang lumbung adate nganggo didokoki kembang tlasih lan sapanunggalane. Iku kabeh ngestokake utawa ngleluri dhawuh pitudhuhe Dewi Sri.
Nanging ngertiya, adat tatacara ngonokuwi suwe-suwe akeh sing ninggal, merga akeh sing ora njaman lan ora ketemu nalar. Nanging upama isih ana sing nindakake, ora prayoga yen dipaido. Awit ngertia pangandel iku gedhe paedahe, apese ati luwih mantep. Wong tumindak samubarang kanthi manteping ati, arep apa maneh, dilalah samarga-margane ya kabeneran, beda karo yen tansah ngundhut kuwatir, ana-ana bae sandhungane.