Dina Setu Paing Surya kaping 28 Februari 2009 ing Pendopo Kabupaten Rembang, minangka dina kang "bersejarah" munggwing Ki Demang Waru. Amarga ing dina iku Ki Demang Waru tampa Layang Kekancingan ( beslit = Surat Keputusan ) saka Bupati Rembang H. Moch. Salim. Ki Demang sinengkakake ing ngaluhur minangka Mantri Guru ( Kepala Sekolah ) ing SMP 2 Gunem Kabupaten Rembang.
Sadurunge Ki Demang tampa Layang Kekancingan mau, luwih dhisik dianakake pendadaran kang dianakake dening Pemda Rembang. Dene kang ndadar yaiku LPMP Jawa Tengah. Sing melu pendadaran mau para dwija cacah 37 minangka duta saka SMP-SMP ing laladan Kabupaten Rembang.
Rampung pandadaran banjur ditliti asile mawa piranti kang canggih nama komputer, pranyata kang lulus kanthi biji B dwija cacah enem. MUTAQIN ( Ki Demang ) minangka rangking siji duta saka SMP 2 Pamotan, kasusul dening HERMIN P.A. duta saka SMP 1 Lasem kang ana ing rangking loro, dene rangking telune BUDI SUPIYANTO utusan saka SMP 1 Lasem. Sing ana ing rangking papat yaiku HERIYANTO minangka duta saka SMP 1 Bulu. Kaping limane HARJANTO uga duta saka SMP 1 Lasem. Kang mapan ing rangking enem yaiku AGUNG SUNARYO duta saka SMP 1 Rembang.
Ananging para dwija kang lulus cacah enem mau ora kabeh bisa tampa Layang Kekancingan bareng Ki Demang Waru. Amarga, pancen "formasi" kepala SMP kang ana nembe siji. Mula kang sinengkake ing ngaluhur nembe Ki Demang Waru. Dene kang lima isih nunggu "formasi" sing arep teka.
Kanthi mlebune Ki Demang Waru ngisi "formasi" kepala sekolah, banjur ana "rotasi" tumrape para kepala SMP ing Kabupaten Rembang. Dene kang di"rotasi" ana priyayi cacah lima. PUJIONO kang asale kepala SMP 5 Rembang mutasi ing SMP 2 Rembang. H. MOCH. ANSHORI kang maune kepala SMP 1 Kragan mutasi ing SMP 5 Rembang. SMP 1 Kragan diisi dening BUDIMAN saka SMP 1 Pamotan. H. SUPRIYANTO kang asale saka SMP 1 Gunem geser ing SMP 1 Pamotan. SMP 1 Gunem diisi dening MUZAMIL saka SMP 2 Gunem. Lhaaaa.... SMP 2 Gunem dileboni MUTAQIN (Ki Demang Waru) ara dwija kang wis lulus saka pandadaran kang kaleksanakake dening LPMP Jawa Tengah rikala surya kaping 10 lan 11 Desember warsa 2008 wonten ing Aula SMA 2 Rembang Jawa Tengah.
Saliyane para kepala SMP, Bupati H. Moch. Salim uga nyumpah lan nglantik para pejabat Eselon III sarta IV, kepala SMA, Kepala SD, TK, Pengawas TK/SD, lan Penilik Luar Sekolah. Kabeh kang disumpah lan dilantik gunggunge ana cacah 269 pejabat struktural lan fungsional.
Ing acara sumpah lan pelantikan pejabat struktural lan fungsional Pemda Rembang iku mau, Bupati Rembang H. Moch. Salim pesen marang para pejabat kang dilantik, yen jabatan mono dudu samubarang kang kena diunggul-unggulake. Jabatan iku minangka amanat kang kudu diayahi kanthi rasa tanggung jawab kang luhur marang awake dhewe, masyarakat, bangsa lan negara sarta Gusti Kang Maha Kuwasa.Supaya tumemen anggone padha ngayahi pakaryan kanggo njunjung lan nyengkuyung program empat pilar utama Kabupaten Rembang. 
Sabtu, 28 Februari 2009
Ki Demang Sinengkakake ing Ngaluhur
Kamis, 26 Februari 2009
Kompetensi Guru Bahasa Jawa
Oleh : Mutaqin *)
PENGERTIAN KOMPETENSI
Kompetensi adalah seperangkat tindakan cerdas, penuh tanggung jawab yang dimiliki oleh seseorang sebagai syarat untuk dianggap mampu oleh masyarakat dalam melaksanakan tugas dalam bidang tertentu.
CIRI-CIRI KOMPETENSI
1. memiliki focus dan konteks, yaitu berupa kehidupan nyata dalam berbagai peranan;
2. dibentuk melalui integrasi dan aplikasi yang kompleks dari berbagai kemampuan;
3. integrasi dan aplikasi harus merefleksikan pengetahuan, keterampilan, dan sikap serta nilai secara berimbang;
4. kompetensi ditandai dengan kinerja bukan hanya penguasaan pengetahuan, sikap dan nilai serta keterampilan saja.
KOMPETENSI GURU BAHASA JAWA
1. Memiliki latar belakang pendidikan keguruan Bahasa Jawa;
2. Performance selalu edukatif;
3. Mahir berbahasa Jawa.
KEMAHIRAN BERBAHASA JAWA
1. mampu berkomunikasi baik secara lisan maupun tulis (menyimak, berbicara, membaca, dan menulis);
2. menguasai paramasastra bahasa Jawa;
3. menguasai undha-usuk basa Jawa;
4. menguasai ejaan bahasa Jawa;
5. mengetahui kesantunan berbahasa.
Penilis *) : Guru Bahasa Jawa SMP Negeri 2 Pamotan Kab. Rembang
Selasa, 24 Februari 2009
Senin, 23 Februari 2009
Minggu, 22 Februari 2009
Intisari Jangka Jayabaya
INTISARI JANGKA JAYABAYA
Intisarine Ramalan Utawa Jangka Jayabaya bisa kapilah dadi 56, yaiku :
1. Besuk yen wis ana kreta mlaku tanpa jaran. Tanah Jawa kalungan wesi, prau mlaku ing dhuwur awing-awang. Kali ilang kedhunge, pasar ilang kumandhange; iku tandha yen tekane jaman Jayabaya wis cedhak.
2. Bumi saya suwe saya mengkeret, sekilan bumi dipajeki. Jaran doyan sambel. Wong wadon nganggo pakaian lanang. Iku tandhane yen wong nemoni wolak-walike jaman.
3. Akeh janji ora ditepati, akeh wong wani nglanggar sumpahe dhewe.
4. Manungsa padha seneng nyalah, ora ngindhahake Hukum Allah. Barang jahat diangkat-angkat, barang suci dibenci.
5. Akeh manungsa mung ngatamakake dhuwit lali kamanungsan, lali kabecikan, lali sanak lali kadang.
6. Akeh bapa lali anak, akeh anak wani nglawan ibu nantang bapa. Sadulur padha nyidra menyidra, kulawarga padha curiga mencurigai, kanca dadi mungsuh, akeh manungsa lali asale.
7. Ukuman Ratu ora adil, akeh pangkat jahat lan jail, akeh kelakuan sing ganjil. Akeh wong apik-apik padha kepencil.
8. Akeh wong nyambut gawe apik-apik padha krasa isin, luwih utama ngapusi. Wegah nyambut kepingin urip mewah, ngumbar napsu angkara murka, nggedhekake duraka.
9. Wong bener thenger-thenger. Wong salah bungah-bungah. Wong apik ditam[ik-tampik. Wong jahat munggah pangkat.
10. Wong agung kesinggung. Wong ala kepuja.
11. Wong wadon ilang kewirangane. Wong lanang ilang kaprawirane.
12. Akeh wong lanang ora duwe bojo, akeh wong wadon ora setya marang bojone. Akeh ibu padha ngedol anake, akeh wong wadon ngedol awake. Akeh wong ijol bojo.
13. Wong wadon nunggang jaran, wong lanang linggih dhingklik.
14. Randha sauwang loro, prawan saega lima, dhudha pincang payu sangang uwang.
15. Akeh wong ngedol ngelmu, akeh wong ngaku-ngaku, njabane putih njerone dhadhu. Ngakune suci nanging palsu. Akeh bujuk akeh lojo.
16. Akeh udan salah mangsa, akeh prawan tuwa. Akeh randha nglairake anak, akeh jabnag bayi lair nggoleki bapake.
17. Akeh sing nentang agama, prikamanungsan saya ilang. Omah suci dibenci, omah ala saya dipuja. Wong wadon lacur ing ngendi-endi.
18. Akeh laknat akeh pengkhianat. Akeh anak mangan bapak, sadulur mangan sadulur. Kanca dadi mungsuh. Guru disatru. Tangga padha curigmencuriga. Kana-kene saya angkara murka.
19. Sing weruh kabubuhan, sing ora weruh katutuh.
20. Besuk yen ana peperangan teka wetan, kulon, kidul lan elor, akeh wong becik padha sengsara. Wong jahat saya seneng.
21. Wektu iku akeh dhandhangang diunekake kuntul, wong salah dianggep bener. Pengkhianat saya nikmat. Durjana saya sempurna, wong jahat munggah pangkat, wong lugu keblenggu.
22. Sing curang garang, sing jujur kojur. Pedagang akeh sing keplanggrang, wong main akeh sing dadi.
23. Akeh barang haram, wong wadon nglamar wong langang, wong lanang ngasorake drajat.
24. Akeh barang-barnag mlebu luwang, akeh wong kaliren lan wuda.
25. Wong tuku nglnik sing dodol, sing dodol akal-okol.
26. Wong golek pangan kaya gabeh diinteri. Sing kebat kliwat, sing telat sambat. Sing gedhe kesasar, sing cilik kepleset. Sing anggak ketunggak, sing wedi mati. Sing nekat mbrekat, sing jirih ketindhih. Sing ngawur makmur, sing ngati-ngati ngrintih, sing ngedan keduman, sing waras gagas. Wong tani ditaleni, wong dora ura-ura.
27. Ratu ora netepi janji, musna kekuwasakane.
28. Bupati dadi rakyat, wong cilik dadi priyayi, sing mendek\le dadi gedhe, sing jujur kojur.
29. Akeh omah ing dhuwur jaran, wong mangan wong. Anak lali bapa, wong tuwa lali tuwane.
30. Pedagnag adol barange saya laris, bandhane saya lidhis. Akeh wong mati kaliren, ing sisihe pangan. Akeh wong nyekel bandha, nanging uripe sangsara.
31. Sing edan bisa dandan, sing bengkong bisa nggalang gedhong. Wong waras lan adil, uripe nggrantes lan kepencil.
32. Ana peperangan ing njero timbul, amarga para pangkat akeh sing padha salah paham. Durjana saya ngambra-ambra, penjahat saya tambah, wong apik saya sangsara.
33. Akeh wong mati jalaran saka peperangan, kebingungan lan kobongan. Wong bener saya thenger-thenger, wong salah saya bungah-bungah. Akeh bandha musna ora karuwan parane. Akeh wong lan drajat padha minggat ora karuwan sebabe.
34. Akeh barang-barang haram. Akeh bocah haram. Bejane sing lali, bejane sing eling. Nanging sauntung-untunge sing lali, isih untung sing eling lan waspada.
35. Angkara murka saya ndadi, kana kene saya bingung, akeh wong sing kebiluk melu curang. Pedagang akeh alangane, akeh buruh nantang juragan, juragan dadi umpan.
36. Sing swarane seru oleh pengaruh. Wong pinter diinger-inger ingkang lajeng malih tingal. Wong ala diuja. Wong ngerti mangan ati.
37. Bandha dadi memala, pangkat dadi pemikat.
38. Sing sawenang-wenang rumansgsa menang, sing ngalah rumangsa kabeh salah.
39. Ana bupati sing asor imane, patihe kepla judhi. Wong sing atine suci saya dibenci, wong sing jahat lan pinter njilat saya oleh drajat. Pemerasan saya ndadra, maling lungguh wetenge mblendhuk.
40. Pitik angrem sadhuwure pikulan.
41. Maling wani nantang sing duwe omah. Begal padha ndugal, rampok padha keplok-keplok. Wong momong mitenah sing diemong. Wong jaga nyolong sing dijaga. Wong njamin njaluk dijamin.
42. Akeh wong mendem donga.Kana kene rebutan unggul. Angkara murka anggedhekake duraka. Ukum agama dilanggar, prikamanungsan diiles-iles, kesopanan ditinggal, akeh wong edan, jahat lan kelangan budi akal.
43. Wong cilik snig kepencil, amarga dadi korbane sing jail.
44. Banjur ana ratu duwe pengaruh lan duwe prajurit, negarane ambane saprowolon. Tukang mangan usap saya ndadra, wong jahat ditampa, wong sici dibenci. Timah dianggep perak, emas diarani tembaga. Dhandhang dikandhakake kuntul, wong dosa sentosa. Wong becik dikicik, maling dilepas, sing kelangan disalahake.
45. Wong nganggur kepungkur, wong sregep krungkep. Wong nyengit kasengit, buruh ngeluh.
46. Wong sugih krasa wedi, wong wedi dadi priyayi, senenge wong jahat, susahe wong becik.
47. Akeh wong dakwa dinakwa, tindake manungsa saya kuciwa.
48. Ratu karo ratu rembugan, negara endi kang dipilih lan disenengi.
49. Hore, hore! Wong Jawa kari separo, Landa, China kari sajodho.
50. Akeh wong ijr, akeh wong cethil, sing eman ora keduman, sing keduman ora eman. Akeh wong mbambung akeh wong limbung. Akeh wong omah-omah padha bubrah.
51. Selot-selote besuk wolak-walike jaman teka. Bala Sirrullah rawuhe datan kanyana-nyana, tumpes tapis wong sing padha mukir agama.
52. Wong nylih mbalekake, wong utang nyaur.
53. Utang jiwa nyaur jiwa, utang wiring nyaur wiring. Sing suci bakal dadi wiji, sing ora suci bakal dadi siti.
54. Wong curang keplanggrang, wong jail ndrekikil. Durjana musna. Pengkhianat dipangan laknat. Sing dosa rekasa, sing salah nemoni susah.
55. Akeh wong dicokot lemut mati, dicokot semut mati. Akeh swara aneh sing undang-undang sapa sing dosa. Akeh wong dadi edan, akeh wong musna lan akeh wong sing dadi rudin amargakakehan suap.
56.Tukang tadhah padha susah, wong kendel padha kepetel, wong nganggur
padha kebanjur. Wektu iku nyata dadi untunge wong sing waspada.
Jumat, 20 Februari 2009
S K B M
P O C U N G
( DENING : MUTAQIN )
SKBM wajib kaudi satuhu,
Minangka pancadan,
Kanggo mbiji putra putri,
Patang aspek ngisor iki kang tetela.
Urgensi lan kompleksitas, daya dukung,
Iku telung warna,
Kapate trus ngisor iki,
Intake siswa minangka aspek pungkasan.
Urgensi uga esensial sinebut,
Penting tegesira,
Siswa bisa nguwasani,
Sambung rapet marang pamulangan liya.
Kompleksitas kesulitan myang materi,
Daya dukung srana,
Intake siswa kang ndhasari,
Kemampuan dhasar tumrap para siswa.
Komponen yang terkait dalam penentuan standar ketuntasan belajar minimal untuk masing-masing indicator adalah:
Urgensi
Seberapa penting meteri tersebut harus dikuasai siswa, peretimbangannya antara lain:materi tersebut merupakan pengertian dasar, selalu digunakan untuk mempelajari materi berikutnya atau dapat digunakan pada mata pelajaran lain, apakah mempunyai nilai terapan yang tinggi, dan lain-lain. Semakin urgen suatu materi semakin besar nilainya.
Kompleksitas
Seberapa sulit materi tersebut dipelajari, hal ini berkaitan dengan tingkat kesulitan materi. Untuk menentukan tingkat kesulitan kita dapat mendiskusikan dengan teman guru se mata pelajaran atau membandingkan dengan dengan materi ajar lain yang sedang dipelajari siswa. Semakin sulit materi tersebut semakin rendah nilainya.
Daya Dukung Pembelajaran
Seberapa banyak daya dukung pembelajaran yang digunakan untuk mempelajari materi ajar. Misalnya buku-buku pelajaran, alat tulis, alat peraga, model , alat praktik, OHP, LCD dll. Daya dukung tersebut termasuk kemampuan guru dalam proses pembelajaran. Semakin lengkap daya dukung pembelajarannya maka nilainya semakin tinggi.
Intake Siswa
Intake siswa adalah kemampuan siswa dalam mempelajari materi. Hal ini dapat digunakan “nilai” yang dimiliki siswa tersebut, misalnya nilai kelas VII bagi siswa kelas VIII, atau nilai SD untuk siswa kelas VIIatau (bila perlu) guru mengadakan , IQ tes misalnya.
Dewi Sri
( Dening : Mutaqin )
Sang Prabu Mahapunggung ing Purwacrita kagungan putra peparab Raden Sadana. Rikala semana Raden Sadana wis dhewasa mula didawuhi krama dening ingkang rama, nangingRaden Sadana puguh ora kersa, ndedekake dukane ingkang Rama, wekasane ditudhung, lolos saka praja.
Kocapa ingkang mbakyu yaiku Dewi Sri banget welas marang ingkang rayi. Sapungkure ingkang rayi sungkawa banget, ora dhahar, ora sare. Saking judheking panggalih, nuju sawijining bengi Dewi Sri lolos saka kedhaton nglacak tindake ingkang rayi. Tindhake kalunta-lunta, nusup ngayam alas, munggah gunung tumurun jurang, njajah desa milang kori. Bebayaning dalan apa dene rekaosing sarira ora diraosake, kang kaesthi mung siji yaiku ingkang rayi Raden Sadana.
Mbarengi anane lelakon iku ing alas Roban ana ratu buta jejuluk Prabu Pulaswa. Prabu Pulaswa kasmaran karo Dewi Sri, mula banjur utusan ditya Kalandaru ngodhol tindake Dewi Sri. Tindake Dewi Sri tansah mompar-mampir menyang omah-omahe wong tani ing pedesaan perlu paring piwulang laku-lakune among tani. Wong-wong tani kang dirawuhi DewiSri padha tresna asih saben arep ditinggal padha susah, padha nangis. Kocapa, ditya Kalandaru saben wis cedak karodesa singdiampiri Dewi Sri, marga sarat utawa sajen warna-warna umpamane sajen gecok mentah lan sapanunggalane dadi ketungkul mangan sajen mau utawa dadi bingung lali marang Dewi Sri, eling-eling bareng Dewi Sri wis adoh.
Dene sing ndherekake saparan tindake Dewi Sri yaiku Ken Patani ing Medhangwangi, marga saka jenenge Ken Patani iki ing senthong tengah kanggo wadhah sajen katur Dewi Sri katelah nganti saprene diarani patanen, lan lumrahe ora dituroni. Dene wong-wong kang padha mbangun miturut ngestokake dhawuh pituduhe Dewi Sri diarani wong tani.
Buyut Wangkeng tetuwane wong-wong ing pedesankang diampiri Dewi Sri mau ora kendhat tansah lumawan lan ngalang-ngalangi lakune ditya Kalandaru, nganti wekasane Dewi Sri slamet saged kepanggih karo ingkang rayi Raden Sadana ana ing desa Medhanggowong. Sabanjure Raden Sadana bisa ngentasi gawe, mbalekake kurdhane ditya Kalandaru sawadyabalane sarana dipanah angin. Sasirnane para buta, Dewi Sri lan Raden Sadana nerusake anggone paring piwulang lan pituduh warna-warna marang wong-wong desa prakara ulah tetanen. Ingkang rama bola-bali utusan nimbali ingkang putra supaya kondur menyang praja, nanging sakarone meksa puguh ora kersa kondur. Kang mengkono iku ndadekake dukane ingkang rama, wekasan Dewi Sri disotakke dadi ula sawa, dene Radan Sadana disotakke dadi manuk sriti. Suwe-suwe sakarone oleh kawelasaning dewa bisa ruwat dadi widadara lan widadari lan lestari dadi pangayome pangayomane para among tani.
Nganti saprene isih akeh sing nlestarekake cara padesan, saben mentas panen, adate banjur slametan bersih desa kanthi nanggap wayang lakon Sri Sadana. Dene slametane sanajan wis sarwa pepak meksa ora lali gawe ambengan sega beras wangen, pecel pitik, lan jangan menir, awit iku kersane Dewi Sri. Kajaba iku kanggo tandha pamundhine marang Dewi Sri ing kobongan utawa patenan ajeg ditatani bantal nganti ngundhung-undhung apa dene sajen suruh ayu, gedhang ayu, pangilon, kendhhi, kembang boreh, lan sapanunggalane. Kang lumrahe saben malem jumuah dikutugi.
Yen wong tani arep ngeneni parine lumrahe nganggo sajen lan pari pangantenan, mangkono uga yen wong arep ngunggahake pari menyang lumbung adate nganggo didokoki kembang tlasih lan sapanunggalane. Iku kabeh ngestokake utawa ngleluri dhawuh pitudhuhe Dewi Sri.
Nanging ngertiya, adat tatacara ngonokuwi suwe-suwe akeh sing ninggal, merga akeh sing ora njaman lan ora ketemu nalar. Nanging upama isih ana sing nindakake, ora prayoga yen dipaido. Awit ngertia pangandel iku gedhe paedahe, apese ati luwih mantep. Wong tumindak samubarang kanthi manteping ati, arep apa maneh, dilalah samarga-margane ya kabeneran, beda karo yen tansah ngundhut kuwatir, ana-ana bae sandhungane.
Raden Antareja
( Dening : Mutaqin )
Asma pepake Raden Antareja ya Raden Anantareja. Isih wayahe dewa ing Kahyangan Saptapratala ya Sanghyang Anantaboga. Ibune akekasih Dewi Nagagini. Dene ingkang ngukir jiwa ragane Raden Antareja iku Satriya ing Manggulpamenang Raden Harya Sena. Apa sababe dene Raden Harya Sena bisa tekan Saptapratala, critane mangkene. Ing nalikane Kurawa nganakake pista ing Bale Sigala-gala, Pandhawa diundang dalasan Dewi Kunthi. Nanging bale wewangunan kang dienggoni dening para Pandhawa, digawe saka kayu lan kertas kang gampang kobong. Hamung diwangun memper kayu, dicet lan diplitur katon apik. Jroning pista mau Pandhawa diaturi dhaharan kang wis dibumboni racun, mangkono uga unjukane, ya w3. is dicampuri racun. Nanging Sang Harya Sena waspada. Dheweke ora gelem mangan, lan ya ora gelem ngombe. Malah diisin-isin karo Dursasana barang meksa ora gelem mangan lan ora gelem ngombe.
Kacarita para Pandhawa wis padha mendem, dalasan Dewi Kunthi barang ya melu mendem, dumadakan ora weruh sangkan paraning bilahi ana geni nyaut bale wewangun kang dipanggoni dening para Pandhawa. Kagegeran, gugup, sigra Sang Harya Sena kang cukat trengginas sigra mbopong Dewi Kunthi dalasan adhi-adhine digawa mlayu. Kocapa jroning bingung ana kang tuduh dalan yaiku garangan putih kang lakune banjur anjog ing Kahyangan Saptapratala iku. Sawise padha diwaluyakake dening Sanghyang Antaboga, sarembug sauntara wektu ngaso dhisik ing Saptapratala, kang wusanane Raden Harya Sena dipundhut mantu didhaupake karo Dewi Nagagini. Lan Pandhawa ora suwe nyuwun pamit bali, Dewi Nagagini tinilar ing kahyangan, wis ana sajroning kahanan nggarbini.
Bareng tekan leking jabang bayi, babar luwar minyak langse mandhala giri, brol cenger miyos kakung. Dening kang Eyang diparingi asma Raden Antareja. Sanalika den adus banyu gege walagang gelis gedhe, glewa glewa. Raden Anantareja bregas, dedeg pidegsa, dening ingkang Eyang wineleg sakeh ngelmu kadigdayan, kanuragan, kawruh kasepuhan, pinaringan upas kang mandine kagila-gila. Bareng wis diwasa, kasektene wis ora nguciwani., nuli takon marang ibune sapa kang ngukir jiwa ragane. Banjur dijarwani sejatine ramane iku isih trahing kusuma rembesing madu, satriya ing Munggupamenang kekasih raden Harya Sena. Mula Antareja banjur nyuwun pamit bakal ngabekti lawan ingkang Rama. Nalika semana mbarengi ing kasatriyan Madukara ana kedadeyan Retna Wara Sumbadra seda diprajaya dening Duratmaka. Kuwandhane kapapanake aneng njeroning prau, rinengga rengga kadidene penganten, dijaga dening Raden Harya Gathutkaca saka ing dirgantara.
Kacarita lakune Raden Anantareja jumedhul saka bantala tiba ing pinggire bengawan Swilugangga, panggonane prau kang momot layone Dewi Wara Sumbadra. Sarehne ana kahanan kang nyalawadi, Raden Antareja kepengin sumurup apa isine prau mau, banjur dititi priksa, lan nuli weruh layon. Ketang gedhe rasa kamanungsane, layon banjur diuripake. Sawise waluya jati, nuli tetepungan, yen garwane satriya. Madukara Raden Harjuna, lan genti yen dheweke putrane satriya Pandhawa Raden Harya Sena.
Ora weruh prekarane dumadakan didhupak Raden Harya Gathutkaca. Glangsaran pancabakah, banjur dipisah dening Dewi Wara Sumbadra kang wus waluya, dijarwani yen isih kadange, tunggal rama seje ibu. Nuli rerangkulan, banjur kondur menyang Negara Ngamarta. Gawe senenge kabeh kaluwarga Pandhawa lan Dwarawati, jalaran Wara Sumbadra wus waluya. Dening Raden Antareja bareng didangu apa sebabe nganti Wara Sumbadra tumakaning seda, jalaran saka trekahe Burisrawa kang nedya ngajak langen asmara nanging nora linanggitan, ndadekake dukane Dyan Anrjuna. Wusana Burisrawa dirangket nedya diprajaya. Nanging bisa diwurungake dening Dewi Banowati.
Rabu, 18 Februari 2009
Asal-usul Rembang
Dening : Mutaqin
Miturut asal-usule, nama Rembang mono kaya sing dingendikakake “mBah Guru” ing “Sejarah Rembang”. Dene mula bukane nama Rembang mangkene
… Watara nalika taun syaka : 1336, ana wong Cempa Banjarmlati watara wolung brayat sing padha pinter nggawe gula-tebu nalika ning negarane…. Wong-wong mau padha pindhah misah nedya ngudi ngawe gula tebu abang sing ora kepokil-kemisil kuwi, mangkate liwat segara ngener mangulon nuli ndharat ring sungapane kali kang gisike serta kanan kirine nuli thukul nggenggeng lebeng wit Bongaow ( Ind : Bakau = Jaw : Bengkat ). Nggone pindhah kuwi disesepuhi dening Kakek Pow Ie Din. Sawise ndharat si Kakek nuli nganakake mantram lan semadi, banjur wiwit nebang wit bongaow mau kang banjur diterusake dening wong-wong liyane. Bumi bubukan kuwi banjur digawe pategalan lan pekarangan sarta teba, ing sabnajure teba kuwi dijenengake, teba : KABONGAN ; njupuk tembung saka arane wit Bongaow, dadi Ka-Bongaow-an (Kabongan)
… Nuju sawijining dina wayah pajar pagat raina ing sasi Waisaka … ; wong-wong mau areo miwiti ngrembang ( nebang = mbabat ) tebu. Sadurunge miwiti ngrembang dianakake Upacara Suci Sembahyang lan Semadi neng panggonan tebu sedhapur kang wiwit/sakawit arep dikepras rong wit, minangka kanggo tebu “Penganten”. Upacara pangeprasan kuwi arane : “ngrembang sakawit”…
Mengkono mau asal mula bukane tembung : “ngrembang” nganti didadekake jenenge kutha REMBANG tumekane wektu saiki iki ….
( Sejarah dan Hari Jadi Kabupaten Rembang )
Dongeng Kupu
( Dening : Sumarsih )
Uler lan tawon lagi padha dolanan ing wit kembang srengenge. Tawon kuwi kewan sing jail, senenge moyoki kancane.
“He, ler, awakmu kok nggilani temen. Kae delengen, bocah-bocah padha wedi, gila nalika weruh awakmu.”
Krungu celathune mitrane mau, uler dadi susah. Nanging isih bisa nyauri tawon.
“Lha kepriye ta won, kabeh mau kang nitahake rak Gusti Allah SWT.”
E, e, tawon durung gelem nrima pambelane uler, malah tambah moyoki.
“Ler,ler, gaweyanmu kuwi apa ta, saliyane mangani godhong, ngrugekake manungsa ora ana maneh. Delengen wit-witan kae, godhonge padha brindhil ora bisa kembang ndadekake ora metu wohe.”
“Lha kepriye, aku ki ya mung doyan mangan godhong.” Sumaure uler nglenggana.
Beda karo aku, bisa ngrewangi manungsa kanthi mangan sarining kembang, aku bisa gawe madu, coba kowe bisa ora gawe seneng atine bocah!” celathune katon sombong.
“Ya wis saiki aku arep pasa. Aku ora arep mangan godhong.”
“Pancen kudu mengkono ler.”
Tawon lunga mabur sinambi ninggalake uler kang katon thenger-thenger. Wiwit dina iku dheweke pasa. Ora mirasa wis ganep sesasi anggone pasa. Dumadakan ana owah-owahan ing awake uler, malih dadi enthung.
“Enthung-enthung endi elor endi kidul.
Enthung-enthung endi elor-endi kidul.
Ger-ger mencok pager.
Ger-ger mencok pager.”
Uler sing wis malih dadi enthung durung trima. Dheweke isih nyuwun marang Gusti Allah SWT supaya diparingi awak kang endah lan disenengi bocah akeh. Gusti Allah ngabulake panyuwune uler. Ora wetara suwe awake metu sikile telung pasang, banjur metu sungute loro cacahe. Atine bungah banget nalika gegere thukul elare. Elare mau werna-werna yaiku wungu campur kuning, biru katon endah banget. Rumangsa duwe elar, uler sing wis malih wujud mau banjur mabur kleper, nggoleki tawon. Sawetara tawon gumun ana kewan endah marani dheweke.
“Sapa kowe, elarmu endah merak ati ?”
“Won apa kowe lali karo aku ?”
“Oh, kok kaya swarane uler!”
“Iya,aku uler. Aku nuruti welingmu, aku pasa banjur malih iki.” Coba bocah-bocah kae apa isih wedi karo aku ?” Kupu banjur mabur marani bocah-bocah kang lagi padha dolanan ing taman.
“He delengen ana kupu, ana kupu !” Panyurake bocah-bocah kanthi seneng banjur kepengin ngencup kewan endah mau.
“Oh, jenenge saiki kupu, “ celathune tawon sombong.
“Ayo padha diencup !”
Kupu kuwi tak encupe
Mung abure ngewuhake
Ngalor ngidul ngetan bali ngulon
Mrana-mrene mung saparan-paran
Sapa bisa ngencupake
Mentas mencok jegreg
Banjur mabur kleper
Lungguh Ora Sembarang Lungguh
Dening: Mutaqin
Cicik ngaso sedhela. Dheweke lagi bae rampung nyapu lan ngresiki latar. Ing teras ngarep omah dheweke lungguh. Cicik lungguh santai, sikile sing siji ditumpangake ing sikil sijine. Sinambi ngenteni giliran adus, kamar mandhine isih dianggo mbakyune, dheweke maca Koran.
Ngulinakake maca Koran banget nyenengake lan mumpangati banget. Kanthi mangkono bisa ngerti pawarta warna-warna, seserepan, lan tulisan saengga bisa nambah pengalaman urip.
Wektu santai, ora akeh wong sing wira-wiri lan lagi ora ana tamu, lungguh bebas kaya Cicik mau wajar lan biasa bae. Nanging ora ngulinakake lungguh njegrang kaya Cicik, kirane luwih prayoga. Ana kalane lungguh kaya mangkono katon ora sopan, tur maneh ora kepenak yen disawang. Luwih-luwih yen pinuju lungguh ing kursi cedhak wong tuwa, bapak lan ibu guru, kabeh wong sing pantes dihormati.
Lungguh kanthi sikil loro dislonjorake uga kurang sopan. Parayogane lungguh ing kursi kanthi sikep badan jejeg, sirah lan gulu ora sedhela-sedhela noleh, sikil loro jejeg rata.
Menawa arep lungguh, nanging ing sacedhake awake dhewe wis ana sing lungguh, becike asung pakurmatan kanthi cara ndhingkluk utawa mbungkuk sithik, rai sing sumeh, lan uluk-uluk.
Menawa kursi durung tumata, becike diatur lan ditata luwih dhisik kanthi cara alon-alon. Aja diseret ngono bae saengga nuwuhake swara sing ora kepenak.
Samono uga nalika arep ninggalake panggonan lungguh kasebut. Kursi banjur dibalekake maneh kaya maune. Tumata lan apik.
Basa nuduhake bangsa. Ajining dhiri dumunung ing lathi. Ora bakal bungkuk amarga ndhungkruk. Tegese awake dhewe ora bakal dicamah amarga ngormati wong liya. Nanging malah suwalike, pribadi lan ajining dhiri malah tambah marak ati.
Bab sing sajinis uga kudu ditindakake nalika numpak sepur, bis, utawa kendharaan umum liyane. Lungguh ing panggonan sing wis dicawisake. Nomer kursi kudu padha karo nomere karcis. Aja lungguh ing panggonane wong liya. Sikil aja dislonjorake ing kursi liyane.
Menawa ana ibu-ibu sing lagi nggendhong bayi utawa bocah cilik, wong ngandhut, wong sing wis tuwa, wong lara, wong sing dihormati, nanging ora oleh lungguhan, aja tega, aja enak-enakan bae. Aja ethok-ethok ora ngerti. Awake dhewe kudu ngalah, ngadeg lan pindhah ing panggonan liya banjur ngaturi lungguh marang dheweke.
Lungguh pancen ora sembarang lungguh. Nanging lungguh nganggo cara tartamtu, lungguh nganggo tata krama. Tujuane supaya awake dhewe bisa lungguh kanthi jenjem lan aweh kalodhangan marang wong liya supaya bisa nikmati lungguh kanthi jenjem uga.
Lungguh ing kamar sinau, ing kelas lanthi anteng ndadekake lancaring pasinaon.
Lungguh kanthi geger disendhekake ing kursi kanggo ngilangake rasa kesel, bisa nyegerake badan. Nanging aja banjur dadi males, nglokrokake greged, lungguh “semau gue”, ora kepenak disawang lan ora sopan.
Lungguh sila, slonjor, ndhodhok, jegrang, ngglethak ing lapangan sawise olah raga, cukup sopan lan wajar bae.
Lungguh ing panggonan kanggo ngibadah ora kaya mangkono. Prayogane anteng, tertib, lan tumata. Pikiran mantheng ati jenjem.
Cekaking crita, lungguh ora sembarang lungguh; nanging lungguh dijumbuhake karo panggonan, wektu, kahanan lan kapreluan. Lungguh kudu nganggo tata krama lan suba sita.
(Terjemahan : Tata Krama Membangun Keselamatan Bangsa)
Senin, 16 Februari 2009
Maskumambang (Sedya Lengkara )
Dening : SUWANTO
1.Tekad kula nunten pados tiyang wegig,
ingkang sugih japa,
saged nyingkiraken dhemit,
nadyan kedah tombok arta.
2. Wus siyaga kula dipunumik-umik,
sembur japa mantra,
sakit kula boten lilih,
malah ndhrodhog adhem panas.
3. Gantos mangsa sun sranani asesaji,
sekul tumpeng sanggan,
kembang menyan arta tindhih,
kula seleh ing prapatan.
4. Pamrih kula antuk saras saking saji,
nggih sawabing dalan,
nanging jebul boten kasil,
sakit kula saya ndadra.
Pringsurat, 16 Februari 2009
Selengkapnya......
Minggu, 15 Februari 2009
Piwulang Asthabrata
dening : mutaqin
Satemene wejangan utawa piwulange Rama marang Wibisana iku rupa-rupa. Antarane bab-bab kang ana gepok senggole karo paprentahan, ulahpraja, ngenani kewajibane para panggedhe, para warga paprentahan, bab pidana lan paturan lan liya-liyane. Dene wejangan kang disebut Asthabrata kuwi mligi wejangan bab paprentahan nagara wae.
Tembung Asthabrata mono ateges laku kang wolu, tetuladhan kang cacah wolu. Cacah kang wolu iku miturut anane dewa kang wolu kabeh kang nduweni sesipatan dhewe-dhewe kang patut dadi tuladhane para kang ngasta pusaraning praja.
Dewa wolu mau yaiku 1. Bathara Endra, 2. Bathara Surya, 3. Bathara Bayu, 4. Bathara Kuwera, 5. Bathara Baruna, 6. Bathara Yama, 7. Bathara Candra, lan 8. Bathara Brama.
Wondene sasipate wolu miturut para dewa mau karingkes ing ngisor iki.
1. Bathara Endra
Mengku pralambang ngalam donya iku kaya dene bumi utawa lemah. Bumi iku mau padha dene badane manungsa. Lakune badan mau kudu nduweni sesipatan rila legawa anoraga.
2. Bathara Surya
Mengku pralambang yen urip ing ngalam donya iku kaya dene srengenge. Srengenge iku mujudake angen-angene manungsa, ateges manungsa kudu bisa lumebu ing gapurane kawruh, kudu bisa lumintu kaya sunare sang surya.
3. Bathara Bayu
Iku pralambange napasing manungsa. Napas mono kudu tansah bisa dadi talining ngurip lan bisa ngukuhake kanggo nandukake pakarti sumujud ing Pangeran kang Murbeng Titah, Gusti Allah.
4. Bathara Kuwera
Nglambangake yen ngalam donya iku mendhung. Iku minangka pasemon manungsa kang olah praja kudu bisa gawe katentreman lan kabegjan. Mau kabeh dumunung ing pangrasa.
5. Bathara Baruna
Ngalam donya iku dilambangake banyu. Banyu iku kaya dene wicarane manungsa, pagunemane manungsa. Mula manungsa kudu bisa migunakake tetembungan kang ngenaki atining liyan lan migunani kanggo sadhengah wong kang ngrungokake.
6. Bathara Yama
Iku nglambangake yen ngalani donya kaya dene lintang. Lintang iku pasemone karsa utawa derenging kekarepan. Karsa kudu bisa diereh, dikendhaleni murih bisane tumindak kang pratitis.
7. Bathara Candra
Nyemoni sipating kasucening ati kaya dene sinar rembulan, resik lan sumringah. Sinar rembulan kang resik gemrining iku sanajan katutupan mesthi yen wis pulih banjur pulih resik maneh. Semono uga ati kang suci.
8. Bathara Brama
Brama iku werdine geni. Geni minangka pasemon tumrap napsune manungsa. Napsu ana werna loro, kang utama lan kang ala. Geni yen kegedhen urupe dadi bebaya, semono ugo napsu kang ora bisa diereh, kang kegedhen, bisa nuwuhake kacilakan tumrap manungsa liyane sapadha.-padha.
Sesipatan kang wolu-wolune iku mau kanthi laras dipatrapake tumrap sing sapa wae tinanggenah ngasta pusarane nagara. Ananging sipat kang kaya ngono kuwi kabeh uga patut diugemi rakyat kang diprentah, yen mengkono tundhone bebrayan bakal bisa ayem tentrem, sadhengah gegayuhan mesthi bakal klakone.
(Kapetik saking Kalawarti Pustaka Candra)
Tegese Tembung-Tembung
Werdine : maksude, karepe
Gepok senggol : sesambungane, sambung rapete
Pidana : ukuman
Paturan : angger-angger, pranata (Ind.: peraturan)
Mligi : khusus
Tetuladhan: conto
Pusaraning praja: paprentahan
Patut : pantes
Mengku : nduweni
Ngukuhake : nguwatakae
Pakarti : panggawe
Murih : supaya
Tripama
Dhandhanggula
1. Yogyanira kang para prajurit,
Lamun bisa sami anulada,
Kadya nguni caritane,
Sasrabau ing Maespati,
Aran Patih Suwanda,
Lelabuhanipun,
Kang ginelung tripakara,
Guna kaya purun ingkang denantepi,
Nuhoni trah utama.
2. Lire lelabuhan triprakawis,
Guna bisa saniskareng karya,
Binudi dadi unggule,
Kaya sayektinipun,
Duk bantu prang Manggada Nagri,
Amboyong putri dhomas,
Katur ratunipun,
Purune sampun tetela,
Aprang tandhing lan Ditya Ngalengka Aji,
Suwanda mati ngrana.
Tegese Tembung :
nulada : an + tulad + a = anirua, anyontoa
nguni : dhisik, biyen
andelira : andele = kang dianggo ande-andel
lelabuhan : lelabetan = jasa (Indhonesiya)
nuhoni : n + tuhu + an + i = mratelakake tuhu (temen, setya) = netepi
trah : darah, turun
saniskareng : saniskara + ing = sakabehing
binudi : diudi = diarah
dhomas : dhomas = 2 mas = 800 : 1 mas = 400
aji : ratu
ngrana : ing rana = ing paprangan
Watak Murka Nemu Cilaka
dening : mutaqin
Wis kondhang kaonang-onang, menawa kewan sing jeneng macan, embuh sing macan gembong, sing macan tutul, apa sing macan kumbang, kabeh kalebu kewan galak, tegese kewan sing gelem lan karem mangsa kewan liyane.
Ning rada beda karo si macan gembong cluring iki amarga saka brangasane, dhewekne wani memungsuhan karo macan gembong sing luwih gedhe lan luwih tuwa. Sasuwene padha kerah si macan gembong cluring kepeksa kelangan siyunge siji.
Ya wiwit nalika kuwi, dhewekne banjur ngati-ati, ora nggegampang marang calon mangsane. Sing cetha saiki tansah golek akal kepriye kelakone mangsa kewan kang ringkih-ringkih bae.
Nalika si Gembong cluring ngubengi alas kang ora rungkut, amarga grumbul-grumbul padha mati sabab wis kelakon 6 sasi ora ana udan, dhewekne weruh sapi lanang kang awake kuru-kuru padha ngeyub ana sangisoring wit jati kang gedhe.
Ing sajroning batin nggagas :
“Ah, saiba enake daging sapi iku ... Emane dene koh awake kuru-kuru ngono. Mangka siyungku mung kari siji ... Piye ya ...?“
Si Gembong mbanjur leren sawatara karo golek akal.
Sawise nemu akal sarana dipikir mateng, si Gembong menyat, mlaku alon-alon, buntute kopat-kapit. Karo nuduhake ulat manis, marani sapi papat mau karo dhehem-dhehem, celathune: “Sik-sik” Nalika semono sapi papat padha menyat karo masang sungune sarta padha mbekos, dikira yen si macan arep nubruk awake.
“Mitra, aja salah tampa, aja kok anggep aku iki macan sing galak, kaya macan-macan liyane.”
Sapi papat mangsuli karo tetep siyaga:
“Lha njur apa karepmu, he?”
Supaya luwih precaya si sapi papat, si macan lungguh sinambi ngelus-elus brengose:
“Ngene, supaya aku lan kowe luput saka pangincering manungsa, becike padha rukun, memitran, dadi manungsa sing arep padha nyekel aku lan kowe kentekan akale.” Si sapi : Ah, kowe, terus apa rancanganmu,he?”
“Heeeemmm, mitra. Rancangan sing neka-neka? Ora Sing perlu aku lan kowe padha rukun, ora padha nduweni prasangka-prasangka kang ala. Malah yen kowe padha gelem arep tak tuduhake panggonan suket kang ijo ledhung-ledhung. Kowe bisa mangan sakkarepmu.”
Si sapi padha pandeng-pandengan, gumun kacampur seneng. Kabeh papat muni bareng:
“Setujuuuuu ....“
Sabanjure si macan lan si sapi papat padha mlaku runtung-runtung. Macan ana ngarep lan sapi ana mburine. Mung sajrone sesasi, awake sapi wis katon lemu ginuk-ginuk Si macan sangsaya anggone kemecer, selak kepengin ngrasakake nikmate daging sapi, nanging sapi papat mau ora tau lena sarta sembrana, dikaya ngapa apike si macan sapi papat tetep waspada.
Nuju sawijining dina macan kandha yen kepengin numpak ana gegere. Salah sijine sapi mau nglilakake. Nanging apa sing kedadeyan? Bareng si macan wis ana dhuwur geger, keselak notog atine, kagawa saka ora sabare, punuke sapi dicengkerem, kanthi mengkono Si sapi mesthi bakal mati. Nanging si sapi saiki beda karo sesasi kepungkur. Saiki lemu lan rosa. Bareng krasa lara, si sapi tanggap sasmita, banjur mlayu nyedhaki jurang, si macan saya kenceng anggone nyengkerem. Ewa semono bareng tekan pinggir jurang, si macan dikipatake dening si sapi ... plung si macan kecemplung jurang, dadi lan patine.
Liding dongeng :
Sing sapa awatak murka, ora bakal ketrima, malah sing ajeg nemu cilaka.
Tegese Tembung
brangasan :watak brangasan, watak kang gampang utawa gelis nesu.
mbekos :nesune kewan sikil papat, sabangsane sapi, bantheng, kebo,patrape masang sungune, mripate mendelik, ambegane nywara ngos-ngosan.
Kerah :tukaran/gelute kewan galak.
ringkih :ora duwe kekuwatan. .
kemecer :selak kepengin mangan apa sing dideleng.
Rai Gedhek
Mutaqin
Ing desa ana wong siji, salawase ora tau nyambut gawe, mungguh kang dadi pangane, yaiku saben ngrungu ana wong elek-elekan bayi, utawa wong duwe gawe liya-liyane, ora kena ora, dheweke mesthi teka, mungguh tekane iku ora kelawan diundang. Dheweke sregep mangkono awit yen ana ing pajagongan, sawernane panganan kang ana ing ngarepane dipangan sawarege banjur digawani mulih, minangka dadi guna kayane marang kang wadon. Sarehne wong mau salawase pakaryane kaya mangkono, sabanjure pawongan mau kaparaban Kyai Rai Gedhek.
Rikala ing sawijne dina, wong mau moyoki marang tanggane, awit ana tanggane siji kang bubar kepaten bapake, bareng dhong mitung dinane, Kyai Rai Gedhek mau ora diundang kondangan, dheweke banjur lunga nangguh. Bareng tekan ing omahe tanggane katon adhem bae, Kyai Rai Gedhek banjur takon marang kang duwe omah, celathune:“Mitung dinane bapakmu harak dina iki ta?”. Saure kang duwe omah, “Inggih, Pak, ananging sampun kala wau”. Kyai Rai Gedhek banjur mulih tanpa pamit, sarta kedumelan, unine “Rai Gedhek temen, mitung dina bapakne wae, kok ora kuwat ngundang wong”.
Pengantin Panggih Cara Jawi Tengah
MUTAQIN
Dinten Ngahad pukul 10.00 para tamu sampun ngebaki tarub. Nanging kepara taksih kathah ingkang dereng sami rawuh. Pukul 10.30 pambyawara ngaturaken pambagya sugeng rawuh, saha ngaturi pirsa bilih panggihing penganten badhe kawiwitan. Para tamu kasuwun jumeneng paring pakurmatan rawuhipun penganten.
Boten dangu penganten kakung medal saking dalem pondhokan. Penganten ngagem ageman basahan saubarampenipun, dipunapit pinisepuh kanan kering, pinayungan songsong agung, ginarubyug para pangiring, binarung swantenipun gangsa pahargyan, Monggang, Kebogiro, tuwin Kodhok Ngorek. Wonten ing tratag rambat (tarub), penganten kakung dipunpethuk penganten putri ingkang dipunapit pinisepuh, ginarubyug pangiring, pangarih saha putri dhomas, ingkang sami ngagem busana kejawen jangkep.
Tumapaking upacara dipunacarani pambyawara putri, ingkang pratitis urut-urutaning lampah saha mumpuni basa Jawi. Dene urutaning adicara kados ing ngandhap punika :
a. Upacara balangan gantal
b. Upacara ngidak tigan, kalajengaken penganten putri mijiki samparanipun penganten kakung.
c. Upacara kacar-kucur, pralambanging penganten kakung paring guna kaya dhateng penganten putri.
d. Upacara bobot timbang, penganten kakung saha putri dipunpangku bapakipun penganten putri, salajengipun ibunipun penganten putri pitaken: Awrat pundi, pak?”. Dipunwangsuli: “Padha abote”. Tegesipun tiyang sepuh boten badhe mbedak-bedakaken putra piyambak kaliyan putra mantu.
e. Upacara sungkeman, tandha pakurmatan saha pangabektinipun putra dhumateng tiyang sepuhipun ingkang sampun nggulawenthah wiwit alit ngantos diwasa.
f. Upacara lenggah jajar, penganten sakaliyan lenggah jajar wonten ing kursi pajangan, kaapit patah sakembaran, para tiyang sepuh kakung putri, saha para sedherekipun.
Adicara salajengipun kadosta : atur pambagyaharja saha panuwun saking ingkang mangku gati, tanggap atur saking besan penganten lan sapiturutipun ngantos purnaning pawiwahan.
Pethikan saking Panyebar Semangat.
Mbarang
Dening : Dyan Annimataya Soer
Bocah cilik manis kakang adhi
Runtang-runtung nyang endi-endi
Nyangking angklung saka bumbung
Mlebu lurung metu lurung
Bocah cilik manis kedhana kedhini
Runtang-runtung mbarang saparan-paran
Ngupaya boga nyambung panguripan sadulitan
Nambal nistha sing teka lunga wira-wiri, nrenyuhi
Nembangi lagu-lagu melasi
Mbukak babad ngenesi ati
Koncatan Bapa Biyung, dheweke ditinggal keri
Bocah cilik manis kedhana kedhini
Runtang-runtung nyang endi-endi
Dina-dina uripe kaliput ayang-ayange mega
Rama Badhe Kajumenengaken Nata
(Kapethik saking: Cariyosipun Ayu Sita lan Bagus Rama)
( Mutaqin )
Wonten nagari namanipun Kosala. Kadhatoning ratu amapan ing kitha Ayodya. Ingkang jumeneng nata asmanipun Dasarata. Nagari Kosala punika subur makmur, tata tentrem. Para kawula sami seger saras, kacekapan gesangipun. Sang Prabu Dasarata punika raja ingkang sugih. Ewadene panggalihipun boten tentrem. Punapa sababipun? Sabab panjenenganipun sampun sepuh, nanging dereng kagungan putra. Lajeng sinten benjing ingkang gumantos dados raja manawi panjenenganipun seda?
Sampun wongsal-wangsul dipunwonteni upacara mawi sesaji, nyuwun dhumateng Ingkang Aparing Gesang supados raja kagungan putra. Nanging dereng pinaringan.
Raja paring dhawuh dhateng para pandhita tuwin parapunggawaning kraton, ngawontenaken upacaramalih mawi sesaji ingkang langkung jangkep saha ingkang langkung kathah tinimbang ingkang sampun-sampun, nyuwun dhumateng Ingkang Akarya Gesang supados sang nata pinaringan kanugrahan putra.
Panyuwunipun kasembadan. Garwa tetiga lajeng sami nggarbini. Dumugi titi wancinipun para garwa sami babaran. Putranipun kakung sadaya. Dewi Kosalya peputra Rama. Dewi Kekayi peputra Barata. Dewi Sumtra putranipun kembar, inggih punika Lesmana tuwin Satrugna.
Kacariyos Rama punika sajatosipun dewa. Asmanipun Wisnu. Panjenenganipun manjanma, tumurun saking kayangan dhateng donya.
Putrasekawan punika pinaringan panggulawenthah ing babagan maneka warni. Kawruh saha kapinteranipun perang ngedab-edabi. Langkung-langkung Rama tuwin
Lesmana. Sedherek kekalih punika raket rukun, prasasat boten nate pisah.
Bagus Rama pikantuk Ayu Sita. Upacara wiwaha mawi pahargyan semuwa. Dangunipun ngantos pinten-pinten dinten. Prabu Dasarata ugi kepareng ngrawuhi pahargyan punika. Sasampunipun pahargyan purna, penganten kekalih tumunten kaboyong saking Nagari Widheha utawi Manthili dhateng Nagari Kosala. Ing Nagari Kosala panganten kekalih inggih dipunsuba-suba mawi pahargyan mawarni-warni.
Kacariyos Prabu Dasarata sampun sepuh sanget. Panjenenganipun kagungan kersa enggal-enggal lereh keprabon. Karaos bilih sedanipun sampun nyelaki. Rama ginadhang-gadhang nggentosi jumeneng nata. Nagari Kosala sampun cecawis ngawontenaken Upacara Jumenengan dalah pahargyanipun. Para punggawaning nagari, para kawula sami sengkut anggenipun tata-tata, manahipun sami gumbira, awit pancen mila tresna dhateng calon rajanipun punika. Dgasar Rama punika sugih kawibawan, sugih kapinteran kaprigelan, pantes dipunsuyudi saha dipuntulad dening tetiyang ing Koasala. Babar pisan boten wonten ingkang gadhah pangangen-angen bilih jumenengan punika badhe gagal. Dewi Kekeyi damel ontran-ontran, damel gegering tiyang sanagari. Kados pundi kadadosanipun? Sumangga, sami maos cariyos salajengipun.
Kinanthi
1. Anoman malumpat sampun,
prapteng witing nagasari,
mulat mangandhap katingal,
wanodyayu kuru aking,
gelung rusak awor kisma,
ingkang iga – iga keksi
2. Pinandeng sarwi tumungkul,
anoman ngiling-ilingi,
sarta mirsakken karuna,
sumedhot tyasira nenggih,
“Iya iki baya-baya
Kusuma putri Mantili “
3. Medhun ing pragak tumungkul,
Anoman sarwi ningali,
Umengetaken sesambat,
Sangsaya inggil hyang rawi,
Sakenjing gennya karuna,
Kusuma Putri Mantili
Saking : Serat Rama
Dening : R.Ng. Yasadipura
Manuk Emprit Memitran Karo Kidang
(Dening Wan Marsali)
Dhek jaman mbiyen kabeh kewan iku padha rukun, padha tulung-tinulung, malah nggone memitran antara siji lan sijine ana sing ngluwihi menungsa saking rakete. Sing gedhe ora adigang-adigung, suwalike sing citik uga tansah among rasa.
Semono uga kanggone si Kidang karo manuk emprit anggone memitran nganti raket banget. Angger ana Kidang ya ana Emprit, angger ana Emprit mesthi ana Kidang.
Nalika semana Emprit nyusuh ana parinan. Parine wis kuning wis wayahe arep dipanen. Mangka anake Emprit durung bisa mabur. Mula Emprit sajodho padha kebingungan. “Ngene wae Mbokne, awake dhewe rak nduwe sedulur Kidang, ayo digoleki dijak rembugan mbokmenawa bisa menehi pepadhang” mangkono pangajake Emprit lanang marang Emprit wadon.
Sawise Emprit sajodho mabur kekiter ana ndhuwur, lan weruh mitrane si Kidang, langsung tumiyup ana panggonane Kidang kang nalika semono
lagi turonan. Bareng mitrane Emprit sajodho teka ana ngarepe, Kidang mbagekake tamune karo enggal-enggal lungguh. Sajake ana wigati apa kowe padha mrene Prit....?”
Emprit lanang banjur kandha apa anane.
Sawetara suwene Kidang lan Emprit padha menenge, padha ngolak-alik pikirane dhewe-dhewe. Ora antara suwe, Kidang nemu akal : Ngene wae. Suk rong dina maneh pas parine dipanen, aku tak nggodha sing padha amek pari. Kowe sakloron bisa ndeleng saka kadohan.
Temenan, pas dina kang wis ditemtokake panen, pak tani sak balane wis padha nglumpuk arep miwiti panen. Dumadakan ana Kidang nerjang wani marang wong-wong sing lagi padha kumpul. Weruh Kidang kang playune ora pati banter, wong-wong sing arep panen pan langsung ngoyak kidang kasebut. Semono uga si Kidang pancen sedyane mung nggodha pak tani, mula angger playune wis rada adoh banjur dirindhikake karo sikile digawe kaya pincang, bareng wis rada cedhak playune dibanterake maneh. Mengkono sateruse nganti adoh banget. Sidane pak tani kekeselan banjur bubar ora sida panen.
Esuke dibaleni maneh kaya dhek wingi, malah Kidang tambah wani cedhak banget karo pak tani. Nanging bareng arep ditubruk, dheweke mlayu maneh. Mengkono sateruse nganti antarane ana patang ndina, sedhenge anake Emprit wis padha bisa mabur.
Emprit padha bungah banget bareng anak-anake wis padha bisa mabur, ora sida dadi mangsane menungsa. Ora lali Emprit saanake padha merlokake nyanggone Kidang perlu aweh panarima marang Kidang sing wis aweh pitulungan marang Emprit sa-anake nganti bisa mabur lan slamet.
Kocap kacarita kurang luwih telung sasi candhake, pak tani bubar nandur pari banjur nandur palawija. Ana kacang brol, jagung, ora lali uga nandur kacang dawa. Dhasar banyune cukup lan dirabuk pisan, tandurane pak tani katon subur, ledhung-ledhung godhonge jo royo-royo. Luwih-tuwih kacange dawa, lembayunge amba-amba sajak mencutake.
Semono uga kanggone si Kidang weruh tanduran kang mencutake iku kumudu-kudu enggal-enggal nyenggut, dhasar sawahe pancen cedhak karo alas dadi saben dina mesthi weruh tanduran kasebut. Mula meh saben bengi senajan wis dipageri, dheweke mbudidaya bisa mlebu perlu mangan tanduran kasebut.
Suwalike kanggone pak tani semono uga. Kepriye carane tandurane bisa wutuh ora dirusuhi kewan utamane Kidang. Pak tani wis nyoba maneka cara nggawe basangan bisane mikut Kidang, nanging tansah cabar.
Nuju sawijining dina, pak tani dibantu tanggane bisa nggawe basangan wujud kala utawa tali kanggo njiret gulune Kidang. Temenan sore iku basangan wis ditata lan dipasang ana panggonan kang biyasane diliwati Kidang.
Tan kocapa, bengi iku biyasane Kidang mindhik-mindhik mlebu sawah arep nyenggut tanduran. Nanging lagi wae endhase disusupake ana kolongan, langsung awake Kidang mumbul gemandhul gulune kejiret tali. Dheweke gemandhul ora bisa uwal. Kidang mung pasrah. Dadi sajrone sewengi dheweke mung gandhul-gandhul ora ana sing nulungi.
Kocapa kaya biyasane manuk Emprit saanake esuk umun-umun wis wiwit golek pangan, pas kebeneran ana sacedhake Kidang kang gemandhul kena kala. Emprit enggal-enggal nyedhaki mendok ana gegere Kidang. Kidang, Kidang ... geneya kowe ... ? Emprit takon sajak ora sabar.
Kidang mangsuli : “Aku kena paekane menungsa Prit ... kena kala ora bisa uwal. Tulungana aku Prit .....
Emprit mangsuli : “Hiya genti kowe daktulungi. Nanging kowe kudu manut aku. Kowe bakal dakteleki sa-anak bojoku anak sakojure awakmu. Emprit kandha ngono langsung neleki awake Kidang karo anak bojone.
Iki mengko yen pak tani teka, kowe aja obah ya malah wetengmu plembungna dadi kaya-kaya kowe wis mati. Mengko yen taline dikethok, kowe enggal mlayuwa. Tenan aja lali pesenku tho. Lha kae pak tani teka tenan. Wis ya dakdeleng saka kadohan kowe.
Temenan pak tani teka ora lali karo nggawa arite. Bareng weruh Kidang gandhul-gandhul saiba bungahe. Dheweke bengok-bengok ngundang tanggane sing padha-padha ana sawah. Saking bungahe dheweke lunjak-lunjak karo mbengok “Aku entuk Kidang ... aku entuk Kidang ...”
Nanging bareng dicedhaki dheweke malah gela, merga kidange katon wis mati.
“O... alah Kidange wis mati ... ketara iki wis diteleki manuk ... wah gela aku ....“ kandha ngono karo ngethok tali sing kanggo ngala gulune Kidang. Bareng taline pedhot pranyata langsung Kidange mlumpat mlayu tambuh-tambuh parane.
Lho .... tembelane malah mlayu, ketoke kaya wis mati, wetenge mlembung, awake sakojur diteleki manuk ndadak ngapusi ya kowe. O.... awas kowe ... kapan-kapan kecekel sida daksate kowe.
(Kapethik : PS no. 1 / 2004)
Jumat, 13 Februari 2009
Punapa Basa Jawi Taksih Migunani
( MUTAQIN )
Basa punika paraboting manungsa kangge mikir dalasan kangge mahyakaken ingkang pinikir kasebut. Anggenipun mekaten punika saged piyambakan punapa dene kalayan srawung ing madyaning bebrayan.
Sarehne ingkang sakawit ingkang manungsa punika namung satunggal, pramila kanalaranipun basa punika ing sakawit inggih namung satunggal
.
Panaliti saha pasinaon ingkang tumuju tuwin nglacak ing babagan punika sampun asring dipunadani dalah katindataken dening para linangkung. Wilhelm Schmit prasasat tanpa kendhat anggenipun rekadaya amrih kasenbadaning sedya.
Basa-basa ing sadonya ingkang gunggunipun kalih ewon ( samangke gangsal ewon )
Wujudipun kathah ingkang mirip utawi meh sami. Manawi basa-basa ingkang mirip punika dipunkempalaken dados satunggal dhapur, basa ing donya punika kapilah dados 8 dhapur agung, inggih punika :
1. Dravidha
2. Indho Jerman
3. Austronesia
4. Smith
5. Tionghoa Tibet
6. Ural Altay
7. Niger Afrika
8. Indhian Amerika
Basa Indho Jerman ( Yunani,Latin,Inggris,Prancis,Jerman,Landi ) punika flektif, ateges ngginaaken fleksi, inggih punika ewah gingsir wujuding tembung aran nama deklinasi (we, our, us, ours) menggah tumrap tembung kriya kawastanan konjugasi (go, went, gone, goes, going).
Wondone basa Austronesia (Indonesia, Oceania) punika aglutif, aglutom (lim),lim-liman, tempel-tempelan, kadosta basa Jawi: tulis, tulisen, tulisna,daktuliske,koktulisi, daktulise, daknulis, lsp.
Sabibaripun Konggres Basa Jawa III 15-20 Juli 2001, kula gadhah cathetan informasi bilih basa Mandharin pinuturipun pinunjul kathahipun rank 1, kirang langkung 374 juta, basa Inggris rank 2,watawis 360 yuta (sumebar ing 34 negari) Basa Jawi mapan ing rank 11.
Salajengipun prelu katur bilih cacahipun tembung asli Indonesia (Melayu) punika wonten 125000,tembung ingkang asli Jawi 400000, Arab 600000, dene ingkang asli Inggris 1250000.
Kanyatan sejarah basa punika suka (give) tembung-tembung dhateng basa sanes , ugi tampi (take) tembung-tembung saking basa sanes. Pinten kemawon tembung Jawi ingkang tinampi ing basa Indonesia. Kosok wangsulanipun pinten kemawon basa manca ingkang damel ngrembakanipun basa Jawi.
Adhedhasar cacahing tembung kados-kados basa Jawi taksih migunani sanget kangge mekaripun basa Indonesia. Mekaten kosok wangsulanipun. Saupami, Indonesia punika bubar, basa Jawi kados pundi. No problem, tembung Jawi dhalang,gamelan, sawah, gotong-royong, sampun dados warga basa Inggris, tembung tempe, wayang, dhakon, nginang, sampun dados warga basa Landi. Utawi basa Jawi mandireng pribadi dados basa nasional kanthi proses alamiah salimrahipun.
Dados punapa basa Jawi punika taksih migunani, saestunipun inggih pinurba dening kawontenan, punapa taksih ingkang badhe ngginakaken,punapa badhe dipunginakaken, mekaten salajengipun.
Sumangga
(Sumber:Sudi Yatmana)
Rabu, 11 Februari 2009
PARIBASAN-BEBASAN-SALOKA
DENING: MUTAQIN (GURU SMP 2 PAMOTAN REMBANG)
Adhang-adhang tetesing bun = ngarep-arep sih utawa pawewehing liyan.
Adigang, adigung, adiguna = ngedir-edirake kekuwatane (panguwasane), kaluhurane lan kagunane (kapinterane).
Adol lenga kari busik = wong dundum, nanging awake dhewe ora kepanduman.
Aji-aji wringin sungsang = kkalebet jinising aji-aji ingkang murugaken digdaya.
Ana catur mungkur = ora gelem ngrungokake (ngombyongi) rerasaning liyan kang bisa uga njlari tuwuhing padudon utawa regejegan.
Anak-anakan timun = ngopeni lare (limrahipun lare estri), sareng sampun diwasa dipun alap dados bojonipun piyambak.
Ancik-ancik pucuking eri = tansah ngandhut kuwater, amarga ora oleh atine wong kang dikawulani, ora oleh atine panggedhene lsp.
Andaka ketaman wisaya (tegese lugu : banting kena ing pasangan utawa piranti) = Wong prakaran, bareng rumangsa bakal kalah banjur lunga (minggat).
Angon ulat ngumbar tangan = maspaosaken ulatipun tiyang manawi limpe badhe dipun kutil barangipun.
Asu belang kalung uwang = wong asor, nanging sugih.
Asu gedhe menang kerahe = wong kuwasa (panggedhe) yen prakaran karo wong cilik, sanajan sing bener wonge cilik, lumrahe sing menang (dimenangake) wonge gedhe.
Asu munggah ing papahan = ngrabeni tilas bojone sadulur tuwa. (Papahan = paga).
Atine landhep dhengkul Sn = manahipun kethul (welu) sanget.
Awak pendhek budi ciblek = rupinipun awon, manahipun inggih awon.
Bahni nempuh warih (Tegese lugu : geni nrajang banyu) = wong gugat-ginugat, sawise diadili wong prakaran salah siji banjur nggugat marang jaksa utawa pangadilan kang ngadili.
Bahni nempuh warih = wong prakaran, sawise diputus prakarane dening pangadilan, wong kang prakaran salah siji banjur nggugat marang jeksa utawa hakim kang ngadili. Bahni = geni. Warih = banyu.
Balung peking = balung alit. Entar : tiyang sekeng.
Bambon = panggenan panyadean candu, utawi : papan panyeretan.
Banyak-dhalang, sawung-galing, ardawalika = namaning upacara kaprabon awujud wadhah pinetha banyak-mas, sawung-mas, sawer-mas.(ardawalika = peparabipun ratu ing Malawa awujud naga).Mas N = jene K.
Bathang lelaku = wong siji lelungan ngambah dalan kang mbebayani (kang bisa uga njalari patine). Yen wong loro ditembungake "Bathang uca-ucap" (saupama sing siji mati sijine sing ngabar-ngabarake) Yen wong telu "Gotong mayit" (saupama sing siji mati sing loro nggotong).
Bathok bolu isi madu = wong asor, nanging sugih kaluwihan (kapinteran). Bathok bolu = bathok kang mawa bolongan telu.
Bau kapine (bau kapini) = mbedak-mbedakaken sadherek satunggal kaliyan satunggalipun, botenadil, ilon-ilonen. Kapine = dipun beda.
Bausastra = kamus, buku ingkang ngewrat tegesipun tembung-tembung.
Bebek diwuruki nglangi = tiyang sampun wasis dipun-wuruki.
Bebek mungsuh mliwis = tiyang pinter lelawanan kaliyan tiyang pinter, ingkang satunggal kawon ubed (kawon prigel). (Bebek kaliyan mliwis samidene wasis nglangi, nanging panglanginippun mliwis langkung prigel).
Bebek mungsuh mliwis = wong pinter memungsuhan karo wong pinter, nanging sing siji kalah prigel, kalah kulina. (Mliwis luwih wasis nglangi tinimbang bebek).
Belo milu seton = milu ing grubyug, nanging ora weruh ing rembug. Seton = watangan (gladhen perang ulah kaprajuritan sarana watang) ing dino setu, para prajurit kang gladhen perang padha nunggang jaran, tarkadhang ana belo kang nginthil.
Beras wutah arang mulih marang takere = samubarang kang wis owah, langka bisa pulih kaya maune.
Bisa ngrangkani kudhi = bisa momong wong kang angel banget sraten-sratenane.
Blandaring griyanipun sinangga ing bau-dhayang = sinangga ing krebil. Bau-dhanyang punika tumanceb ing saka lan nyanggi blandar utawi pangered.
Blilu tau, pinter durung nglakoni = sanajan bodho, sarehne wis tau nindakake, mesthi luwih prigel tinimbang karo wong sing pinter durung tau nindakake.
Bremara amangun lingga (tegese lugu : kombang ngrenggo salira ) = priya mamerake baguse utawa kaluwihane ana ing sangarepe wanita.
Bung pring petung = bocah kang walagang banget (longgor, gelis gedhe).
Busuk ketekuk, pinter keblinger = Sing bodho nglamai cilaka marga saka ora ngretine, sing pinter saka kurang wewekane.
Cacah sirah = petungan kehe barang kang anyawa tanpa ngelingi gedhe-ciliking barang kang dietung.
Cebol nggayuh lintang = wong sekeng darbe panggayuh gedhe, tangeh kasembadange.
Cengkir ketindhihan kiring = wong kang kalah prabawa dening kalah tuwa, kalah pangalaman. Uga kateges : wong kapengin omah-omah, nanging kapeksa dhurung bisa, amarga kepalangan sadulure kang luwih tuwa durung omah-omah.
Cincing-cincing klebus = ngirit-irit dadi ngorot-orot.
Cocak nguntal elo = tiyang gadhah panjangka ingkang boten majad kaliyan kekiyatanipun (tiyang sekeng gadhah panjangka ageng).
Criwis cawis = (diprentah) ing lair wegah, lan mbantah (madoni), nanging ing batin sumadhiya nedya nindakake, lan wasanane iya tumindak temenan.
Cuplak andheng-andheng ora prenah panggonane = sanak (sadulur, mitra) kang ngalan-alane prayoga disingkirake.
Dahat kalingga murda = saklangkung kapundhi ing mustaka.
Dakdhodhoge lawange, dakkinange jambe-suruhe = aku kang bakal nglantarake rembugmu marang dheweke, maksude : aku kang bakal nglamarake.
Dara gepak = (leresipun : widara gepak) = wangunipun griya jawi awujud griya kampung ngangge emper mubeng.
Dawa tangane = clemer, climut, purun mendhet darbekipun tiyang sanes.
Dhalang krubuhan panggung = wong kang kuweleh gorohe (kuwiyak alane), banjur mak cep-klakep ora wani nyuwara maneh. Pepindhane kaya dhalang kang lagi pocapan (carita), dumadakan panggungge ambruk ngebruki awake dhalang iku.
Dhandhang diunekake kuntul, kuntul diunekake dhandhang = (Tiyang) ingkang awon (lepat) dipun criyosaken sae (leres), ingkang sae (leres) dipun - criyosaken awon (lepat).
Dhanyang iku dhemit kang mbau-reksa panggonan = ingkang manggen, ngreksa lan nguwaosi.
Dhengkul iket-iketan = tiyang boten cakep (bodho)dipun dadosaken priyantun (jalaran kecelak kaliyan panginggilan).
Dicekoki indhing = wong lanang kang mung tansah nut miturut marng kareping bojone. Indhing = caweting pawadonan (nalikane wong wadon nggarap sari).
Dicuthat kaya cacing = ditundung ( dikon lunga) kanthi cara kang banget siya. Dicuthat = dicuthik banjur dibuwang sarana dikipatake.
Dijateni = dipun-blakani, dipun-criyosi ingkang sanyatanipun.
Dijuju kaya manuk = dipun-uja tedhanipun.
Disigar semangka = dipun palih byak, dipun-palih ingkang sami agengipun utawi jembaripun.
Ditangani = dipun pisakit sarana tangan, kadosta dipun-tempiling.
Diulungake endhase digondheli buntute = nedya menehi, nanging ing batin isih owel, mulane ora sida diulungake.
Dudu sanak dudu kadang, yen mati melu kelangan = wong liya, nanging yen wong iku nganti nandhang ora kepenak, mesthi dibelani.
Dudutan lan anculan = wong loro kang wis padha kekethekan. Anculan = memeden ing sawah saka cumplung lan gombalan pinetha wong-wongan, dienggo medeni ama (manuk). Dudutan = piranti awujud tali dienggo ndudut (ngobah ake) anculan.
Durjana matiraga (tegese lugu : maling tirakat) = wong ala atekad pati.
Durung ilang pupu lempuyane = dipadhakake bocah cilik kang durung ialng pupuk lempuyange (embun-embunane isih kudu mawa pupuk lempuyang)
Durung kebak keselak jujul = durung akeh kawruhe, kepengin pamer.
Durung pecus keselak besus = durung sembada, wis kepengin sing neka-neka, kayata kepengin omah-omah (jejodhoan).
Emban cindhe emban siladan = ora padha pangrengkuhe marang siji lan sijine (sanajan padha dene sadulur, padha dene murid lsp). Siladan = irat-iratan pring (penjalin).
Endhas dienggo sikil, sikil dienggo endhas = mangupajiwa (nyambut-damel) ingkang kanthi rekaos sanget.
Endhas digawe sikil,sikil digawe endhas = nyambut gawe (mangupajiwa) kang kanthi rekasa banget.
Endhas gundhul dikepeti = wis kapenak uripe saya diwuwuhi kapenake.
Endhasing kali = peranganing kali kang cedhak karo etuke.
Endhog sapatarangan, pecah siji pecah kabeh = tiyang sawatawis (kathah) ingkang sampun sami patembayan nedya sabaya-pejah.
Enya dhadha endi rai = (Ukara panantang) ayo padha adu arep, aja kedumelan (grenengan) ana ing buri.
Gagak lincak = (tiyang ingkang ) wongsal-wangsul pindhah panggenan.
Gagak nganggo elaring merak = wong asor kang caraning uripe (nyandhang-manganggone lsp.) niru wong gedhe.
Gagak nganggo elaring merak = wong cilik (wong asor) kang caraning uripe niru wong gedhe.
Gagak nganggo laring merak = Tiyang asor, caraning gesangipun kados tiyang ageng.
Gajah marani wantilan = kutuk marani sunduk = Ula marani gitik = wong kang sengaja marani bebaya. Wantilan = (pathok) panancangan gajah.
Gajah meta cinancang wit sidaguri, patine cinekar ngayam = Kraman aran Dirana (anaking sratine gajah aran Dirada) kepikut, dicancang ing wit sidaguri, wasanane tumeka ing pati dirampog sarana dicocogi dom.
Gajah ngidak rapah = wong kang nerak wewalere dhewe. Rapah = gegodhongan lan rerencekan kang mblasah ing lemah.
Gajah tumbuk kancil mati ing tengah = wong gedhe pasulayan karo wong gedhe, wong cilik kang ngalami cilaka.
Gambret singang, mrekatak ora ana sing ngeneni = prawan kenes ora payu laki, amerga ora ana pria (jejaka) kang gelem ngrabi. Gambret = kenes. Nggambret = ngganda wangi.
Gawe luwangan, ngurugi luwangan = golek utangan anyar dienggo nyaur utange lawas.
Gedhe endhase = kumlungkung, gumendhung, angkuh, ngedir-edirake, kibir, ujubriya.
Giri lusi janma tan kena ingina = salagine lusi (cacing) bisa nggremet tekan giri (gunung), apa maneh manungsa, saya ora kena diina.
Glathik sakurungan = tiyang sawatawis (kathah) sampun nunggil pikajengan.
Godhonge legen wis kumrambut = wis meh kenthel, yen dicidhuk katon mulur pating klewer kaya rambut.
Golek-golek ketanggor wong luru-luru = mbutuhake barang, nembung nyilih (njaluk) marang liyan, nanging sing ditembungi uga mbutuhake barang iku, lan lagi arep nyilih (njaluk) marang liyan.
Gondhelan kolor kathok = wong wadon kang wegah pisah karo sing lanang.
Gondhelan poncoting tapih = wong lanang kang wegah pisah karo rabine.
Gong lumaku tinabuh = wong kang kumudu-kudu ditakoni.
Gong muni sasele = mriksa prakara mung sarana ngrungokake paturane wong siji, wong sijine (lawanane prakaran) tanpa dititi-priksa.
Gora getih nemu riris (tegese lugu : getih gedhe nemu udan) = wong kerengan ana ing panggonaning liyan nganti ketaton lan ngetokake getih akeh, bareng wong kang duwe panggonan(omah) nedya misah milu ketaton.
Griyanipun ngglatik mungup = griyanipun apayon gendheng (awarni abrit), payonipun ing sisih ngajeng seng (awarni pethak), dados sipatipun kados cucukipun glathik.
Idu didilat maneh = nyeled kesaguhan, njabel janji kang wis dilairake.
Jago adon N = sawung abenan K = sawung ingkang dipuneben.
Jago godhogan = sawung belehan ; entar : tiyang jirihan.
Jago kate wanine ana ing omahe = tiyang jirih (alitan manah), boten wani ngetohaken jiwa-raga labet nusa-bangsa.
Jago mlile = sawung ingkang boten wani kaliyan babon.
Jaran krubuhan empyak = wong kang wis kanji (kapok), amarga wis tau ngalami sangsara.
Jati ketlusuban ruyung = gegolongane wong becik klebon wong ala watake. Utawa gegolongane wong becik klebon telik.
Jati ketlusuban ruyung = I klebetan telik. II Gegolonganipun tetiyang sae klebetan (kecampuran) tiyang awon.
Jumambak manak, jumebeng meteng = wong wadon kang kerep banget duwe anak; saben rambute anake wis jumebeng (meh jumambak), dheweke meteng, tumekaning rambute anake jumambak, dheweke manak.
Kacang tinggal lanjaran = wong kang kaanane ora kaya wong tuwane, kayata : anake wong awatak asor dadi luhur ing budi, anake wong jirih dadi kendel, utawa kosok baline.
Kadang konang = kang diaku sadulur mung kang kasinungan kaluwihan, kayata : sing sugih, sing dadi priyayi lsp.
Karang-ulu (tegese lugu :papan sirah, panggonan sirah) = kajang sirah , bantal.
Kari pinjung = wong wadon kang olehe nglabuhi guru lakine nganti mlarat anget. Pinjung = tapih. Pinjungan = tapihan kang poncoting jarit ing sisih dhuwur dilangkip dienggo nutupi susu.
Katepang ngrangsang gunung = wong kang kegedhen panjangka. Katepang = jinise krokot kang lumrahe mrambat ing wit, godhonge bunder-bunder.
Kawuk ora weruh marang salirane = nacad marang liyan ora ngrumangsani yen awake dhewe luwih gedhe cacade tinimbang wong kang dicacad. Kawuk = salira tuwa.
Kawuk ora weruh marang salirane = nacad tiyang sanes, boten mangretos bilih badanipun piyambak langkung awon tinimbang kaliyan tiyang ingkang dipun cacad. Salira = menyawak. Kawuk = salira ingkang sampun sepuh.
Kebat kliwat, gancang pincang = yen olehe nindakake kanthi rerikatan (kesusu), adate wohe ora kebeneran (ora maremake).
Kebo mulih ing kandhange = pangkat kang oncat saka sawijining waris (pangkat kang kegayuhe sarana pilihan kayata lurah), wasanane bisa bali marang waris iku maneh.
Kebo nusu gudel = wong tuwa njaluk wuruk marang wong enom.
Kedhep tesmak = ora kedhep-kedhep panyawange.
Kegedhen endhas kurang utek = keladuk panjangkane (ora timbang karo kaanane).
Kekudhung walulang macan = nganggo aling-aling panggedhe (wong kang darbe panguasa), supaya gampang kalakone kang sinedya.
Kelacak kepathak = wis terang banget kaluputane nganti ora bakal bisa mungkir, amarga wis kebukten lacak lan pathake kewan kang ilang.
Kemladheyan ngajak sempal = sadherek ingkang ngajak karisakan.
kemladheyan ngajak sempal = sanak (sadulur, mitra) kang ngajak karusakan.
Kemladheyan ngajak sempal = sanak -sadulur kang ngajak karusakan.
Kendhangan dhengkul = namung kantun seneng-seneng, ngeca-eca.
Kendhit mimang kadang dewa = kalis ing bebaya (boten saged ketaman pangrenahing mengsah). Mimang = oyod wringin, asring kangge nullak bebaya sarana dipun-kendhitaken.
Kendhit mimang, kadang dewa = luput ing pangrenah/pialaning liyan, kalis ing bebaya, paekaning mungsuh ora bisa tumama. Mimang = oyod wringin (sok dienggo nulak bebaya sarana dikendhitake).
Kenes ora ethes = wanita (pemudhi) sugih umuk, toging endon ora bisa mrantasi gawe.
Kepala desa N = kepala dhusun K = lurah dhusun, pangagenging dhusun.
Kepara-kepere = ora padha pangedume, ana sing kaduk lan ana sing kesethithiken.
Kerigen sacindhile abang, caweta sawadone = wadya balamu wetokna kabeh tekan bocah-bocah pisan, dalasan wong-wonge wadon konen padha cawetan melu lumawan.
Kerot ora duwe untu = darbe panjangka utawa kepengin ada-ada, nanging ora duwe sarana (ora duwe wragad).
Kesasaban tapih = wong lanang kang sarwa kalah karo sing wadon.
Kethek saranggon = wong ala sagrombolan, utawa : wong sasanak-sadulur padha dadi wong ala kabeh.
Kuncung nganti gelung = wiwit isih bocah cilik nganti tumekake diwasa.
Kuntul diunekake dhandhang, dhandhang diunekake kuntul = kang becik dikandhakake ala , kang ala dikandhakake becik.
Kuru semangka = lemu sanget (ngantos badanipun prsasat boten wonten peranganipun ingkang menggik. Semangka punika boten wonten menggikipun).
Kurung munggah lumbung = garwa klangenan (selir) didadekake garwa padmi.
Kutuk marani sunduk = wong kang njarak marang kacilakan.
Lahang karoban manis = (Tegese lugu : legen kebanjiran memanis) = rupane ayu utawa bagus tur luhur bebudene.
Lawanan banda = memungsuhan karo wong kang lagi apes, pepindhane kaya wong pancakara karo wong kang tangane dibanda.
Lelancuring praja = tetunggulipun tiyang sanagari. (Lancur = laring buntut sawung).
Lengkak-lengkok ora wurung ngumbah popok = bocah wadon ditari laki ing sakawit mopo, wasanane gelem, malah klakon duwe anak (ngumbah popok)
Macan guguh = wong gedhe sanajan wis ilang panguwasane meksa isih katon mrebawa. Guguh = wis entek untune.
Madu balung tanpa isi = regejegan pepadon prakara sapele (Madu = am + padu).
Madu balung tanpa isi = regejegan pepadon prakara sapele.
Malik klambi = mbalik ngiloni mungsuh.
Manuk mencok dudu pencokane, rupa dudu rupane = samukawis ingkang nyalawados kedah dipun- kawekani.
Manuk mencok dudu pencokane,rupa dudu rupane = samubarang kang nyalawadi kudu dikawekani.
Manuk peking = 1. jinisipun peksi emprit alit. II. Entar : tiyang sekeng (ringkih , mlarat).
Mbidhung api rowang = salugune nedya mbidhung, nanging api-api tetulung.
Merang lengen = ngungasaken kadigdayanipun. Ing jaman miyen limrah tiyang mameraken kadigdayanipun sarana merang lengnipun ingkang bpoten pasah dedamel. Merang = am+perang.
Nabok nyilih tangan = namakake panggawe ala sarana kongkonan.
Nabok nyilih tangan = namakaken pandamel awon sarana kengkenan.
Netra kepala = mripat limrah ingkang katingal ing sirah, kosok-wangsulipun :netra pramana, mripat ingkang boten katingal, mripat batos.
Ngagar metu kawul = nggegasah (ngojok=ojoki murih dadine pasulayan), nanging kang digegasah ora pasah.
Ngangsu banyu ing kranjang = maguru, sawise oleh ngelmu, ngelmu oleh-olehane maguru ora dipigunakake.
Ngarangulu = ngalap warandha tilas bojonipun sadherek sepuh.
Ngaub awar-awar = ngenger utawi ngawula dhateng tiyang sekeng , tiyang ingkang boten sugih utawi ingkang boten gadhah panguwaos.
Ngaup awar-awar = ngawula utawa ngayom marang wong mlarat utawa wong ora duwe panguwasa. Awar-awar = jinise tetuwuhan cilik kang godhonge ora ngrembuyung.
Ngendhat tali murda = nglalu pati sarana nggantung.
Nggagaki (Nggagoki) = mendhet lan nedha sajen.
Nggegalak racak, nenangi kemreki, ngungkat-ungkat singgat = nggugah kekarepan ala.
Nggoleki tapake kuntul nglayang = nggoleki nyawa kang wis oncat saka raga.
Nggutuk lor kena kidul = ngandhani (mituturi) sarana ditibakake wong liya.
Ngiket-iketi dhengkul (Ngopyahi dhengkul, nasabi dhengkul) = mikantukaken sanak sadherekipun piyambak (mitranipun piyambak, golonganipun piyambak).
Ngiras-ngirus = wis mangan sarana njupuk nganggo tangan saka ing wadhahe, ndadak banjur nyidhuk sarana irus. Maksude : nindakake pagawean kang baku lan uga pagawean liyane. Tuladhange : Nglakoni ayahan nagara menyang Jakarta, ngiras- ngirus (nyambi) niliki anake kang ana ing kana.
Ngirit-irit dadi ngorot-orot = niyate ngirit sarana ngetokake wragad (dhuwit) saka sathithik, nanging wasanane mandar saya luwih akih wragad kang diwetokake.
Nglancipi singating andaka = wewadul marang panggedhe, supaya nibakake deduka marang wong kang diwadulake. (Andaka = bantheng, nandaka, angun-angun).
Nglangkahi oyod mimang = bingung.
Nglungguhi klasa gumelar = mung kari nemu kepenake, kabeh-kabeh wis sarwa samekta.
Ngopyahi dhengkul/Ngiket-iketi dhengkul/Nasabi dhengkul = mikolehake sadulure dhewe.
Ngregem kemarung = momong wong kang angel wewatakane (bisa uga njalari cilaka). Kemarung = erining gembolo.
Ngubak-ubak banyu bening = gawe rerusuh ana ing panggonan kang tentrem.
Ngudang siyunge Bathara Kala = nantang sudukan. Sudukan iku sarana keris. Mulane wong nantang sudukan ditembungake "Ngudang siyunge Bathara Kala", amarga miturut caritane padhalangan siyunge Bathara Kala dijabut dening Bathara Guru lan disabdakake dadi keris, jenege keris Kalanadhah, tegese : keris kang kadadean saka pirantine Nadhah Bathara Kala. (Nadhah = mangan).
Nguthik-uthik macan dhedhe = ganggu-gawe marang wong kang wis lilih nepsune. Dhedhe = kekaring ing panasan.
Nguyang lara nggenjah pati = njarag ngalami cilaka, bisa uga njalari tumeka ing pati. Nguyang = lunga menyang panggonan liya prelu tuku pari. Nggenjah pati = ngenggalake pati.
Nini-nini paes = nganyarake barang kang wis lawas, wis rusak lan wis ala.
Nitipake daging saerep = tetembungane wong masrahake anake wadon marang priya kang ngalap bojo. Saerep = salapis, sairis.
Njagakake endhoge si blorok = njagakaken (ngendel-endelaken) punapa-punapa ingkang dereng kantenan.
Njagoni (njagoi) = mbotohi.
Nucuk ngiberake = (Tamu) dipun-segah, sampun nedha wonten ing griyanipun ingkang dipun-tamoni, mantukipun mbrekat.
Nucuk ngiberake = wong disuguh, sawise mangan sacukupe, banjur mulihe mbrekat. Pepindhane manuk neba, sawise mangan ngenggon, banjur nggawa mulih panunggalane kang dipangan.
Nututi balang wis tiba = nusuli tetmbungan (kasaguhan) kang wis dilairake marang liyan, nusuli rembug anyar.
Nyangoni kawula minggat = ndandani barang kang wis rusak banget, sing sawise didandani, ora antara suwe banjur rusak maneh lan banjur dibuwang.
Nyempal sambi mncal = wong ngawula minggat kanthi nggawa barang - barange wong kang dikawulani. Prahu mancal = mangkat lelayaran, kosok-baline : prahu labuh.
Nyered pring saka pucuk = nggarap pagawean kanthi cara kang kliru, satemah pagawean kang pancene gampang panggarape banjur dadi angel.
Nyugokake bugel kayu sempu = ngajokake (njagokake) wong kang kurang kapinterane, amarga wong iku isih mabu sadulur utawa mitra sinarawedi.
Nyunggi lumpang kentheng = ngrabi wanita atmajane wong gedhe (wong kuwasa) kanthi maksud supaya antuk pangayoman, nanging pangayoman kang ditampa ora sumbut karo aboting tanggungane. (Lumpang kentheng = lumpang watu gedhe).
Obah ngarep kobet buri = yen wong sing dadi pangarep (kepala) gelem tumindak kanthi kemempengan utawa gelem ada-ada, para andhahane mesthi niru kaya mangkono.
Olehe jenthik arep dijempol = (barang) anggenipun nedha badhe dipun-tedha.
Opor bebek mateng awake dhewek = (Tiyang ingkang ) saged mentas saking kaskayanipun piyambak. (Saged madeg piyambak tanpa pitulunganipun tiyang sanes).
Ora ganja ora unus = ora ana pepethingane babar pisan (ora nduweni kaluwihan apa-apa. Ora bandha, ora pinter, ora luhur ing budi).
Ora gembung ora irung = mlarat sanget, boten gadhah punapa-punapa.
Ora kena kepidak ayang-ayangane = angkuh sanget, ladak sanget.
Ora keris nanging keras = ora pinter (ora cakep), nanging bisa gawe gelar kang njalari kapracayaning liyan.
Ora ketang suku jaja teken janggut = sanajan kanthi rekaos sanget meksa dipun-lampahi.
Ora thothok-jawil = ora ngabari lan ora njaluk rembug marang wong kang pantes dijaluki pamrayoga.
Ora uwur ora sembur = ora mwnehi pawitan awujud bandha lan ora menehi iguh pratikel kanggo sanguning urip madeg dhewe.
Pagawean bausuku = padamelan angkat-junjung , padamelan kasar.
Pajeg pasirah = pajeg kepala, pajeg kang tumrap kabeh wong.
Pandhita endhog (pandhitaning antelu, pandhitaning antiga) = tiyang ingkang katingalipun (ing lair) suci, nanging batosipun boten suci. (Antelu = antiga, endhog N, tigan K).
Pangulu landrat = pangulu warganing pangadilan landrat ingkang kuwajiban nyumpah lsp.
Panguluning agama = pangagengipun agami.
Payung bebek = Caping bebek = payung (caping) ingkang kadamel saking blarak, gebang utawi clumpring bambu.
Peking abuntut bedhug = prakawis alit tundonipun lajeng dados (nuwunaken) prakawis ageng. (Emprit abuntut bedhug).
Pidak padarakan cekel longaning bale = tiyang ingkang asor sanget. Cekel = murid utwi baturipun pendhita (Dasamanipun :cantrik, manguyu, jejanggan, uluguntung . Manawi estri:endhang, abet-abet).
Pidak sikil jawil mungkur = tiyang kalih ingkang sampun sami kekethikan.
Pitik trondhol dibubuti = tiyang mlarat dipun-rog (dipun kuras) barang-darbekipun.
Pitik trondhol dibubuti wulune = wong mlarat dikuras barang darbeke.
Pitik trondhol diumbar ing padaringan = tiyang kacingkrangan dipun-pitados nyepeng (simpen) yatra utawi rumeksa barang-barang.
Pitik trondhol diumbar ing padaringan = wong kekurangan dipracaya nyekel dhuwit utawa dipracaya rumeksa rajabrana.
Pokrul bambu = pokrul ingkang boten wedalan saking pamulanganluhur. Lacuting ginem dipun-tembungaken ,,pokrul bambu apus". (apus = namanipun bambu ingkang kenging dipun-engge kelat utawi tangsul. Apus = tangsul). Pokrul = juru mbombong (ngembani) prakawis wonten ing pangadilan.
Praja kabalimurda (tegese lugu : nagara kasungsang sirahe) = ratu nggugat wong cilik utawa rakyat.
Pupur sawise benjut = olehe weweka sawise ngalami kapitunan utawa panandhang.
Ramban - ramban tanggung =ngembet wong (narka, ndakwa),nanging ora bisa mratelakake jenenge wong kang diembet
Ratu agung anyakrawati abau-dhendha = Ratu ageng mangreh jagat alengen gada. Maksudipun : Ratu ingkang kawaos sanget.Cakrawartti (cakrawartin) JK = ing padhalangan : cakrawati, anyakrawati) = ingkang ngubengaken jagat, ingkang mangreh (nguwaosi) jagat.
Sadumuk bathuk, sanyari bumi = pepadon prakaralemah utawa wanita, lumrah dilabuhi nganti tumeka ing pati.
Sanggar waringin = saged asung pangayoman dhateng kadangkadeyan.
Sarambut pinara pitu, sarambut pinara sewu, sarema pinara sasra = pepindhane barang kang lembut banget, dienggo mbangetake surasa.
Saron peking = saron alit, saron panacah, saron panitir, centhe.
Saur manuk = saur peksi K = saur kukila Kw = mangsuli boten sesarengan.
Sedhakep asuku tunggal, nutupi babahan hawa sesanga = tanganipun sedhakep, sukunipun dipun dadosaken satunggal (dipun-dhempetaken),
Sedhakep ngawe-awe = sampun mbucal pakaremanipun awon, nanging batos taksih kapengin nindakaken malih.
Sedhakep ngawe-awe = wis mareni pakaremane ala, nanging ing batin isih kapengin nindakake.
Semangka jingga = semangka ingkang ing nglebet / dagingipun awarni abrit.
Semut ngedu gajah = wong cilik ngedu wong gedhe.
Setan nunggang gajah = wong kang mung murih kapenake dhewe bae.
Singa papa ngulati mangsa (tegese lugu : singa sangsara golek memangsan) = wong gedhe kang uripe kecingkrangan (rusak ekonomine) menyang desa ing adesa ngupaya kabutuhan.
Singidan nemu macan = kanthi dhedhemitan ngambah dalan kang kiwa (supaya aja nganti ana wong sing ngreti), nanging malah kawruhan panggedene.
Suduk gunting tatu loro = tumindak ing gawe sapisan kang ora kabeneran, njalari kapitunan rong warna.
Sukunipun (lampahipun) impur = manawi mlampah dhengkulipun badhe gethuk (kadddddos mangun aksara latin X); kosok wangsulipun wagah, yen mlampah dhengkulipun manjawi (kados mangun aksara O).
Sumengka pangawak braja (Tegesipun lugu : minggah kados angin ageng) = kumendel, kamipurun. Kadosta : sowan (marak) ratu tanpa dipun timbali.
Sumur lumaku tinimba = wong kang kumudu-kudu diguroni.
Tai manuk = enjet N, apu K (manawi dipun-sebutaken ing wanci dalu).
Tangan ceko = tangan bengkong ingkang boten kenging dipun leresaken.
Tangan kwaga = tangan celak semu bengkong.
Tapak dara = I.Namaning tetuwuhan. II Cagaking debog kelir ringgit.
Tapak jalak = Tandha (gambar) prasakawanan minangka lelintunipun tandha-tangan.
Tau tate ngrupak jajahaning mungsuh, ngelar laladaning rowang, mbedhah praja mboyong putri = tau tate nyiyutake wilayahe mungsuh, njembarake dhaerahe kanca ( dhaerahe ratune utawa bangsane) , ngalahake nagara liya lan mboyong para putrine.
Tawon endhas = tawon kang omahe gumandhul nganti sasirah gedhene.
Tekek mati ulone = wong kang ngalami cilaka amarga saka guneme dhewe.
Tesmak bathok = ora idhep isin (ora duwe isin).
Thathit ngima unthit = tegese lugu : thathit ana ing ima (mega) mobat-mabit. Maksude : panggedhe kang ngatonake panguwasane (bisa nggawe cilakaning andhahane).
Tigan kaapit ing sela = wong ringkih (wong apes, wong sekeng) lelawanan karo wong sentosa tur dibut loro.
Tigan kaapit ing sela = wong ringkih memungsuhan karo wong sentosa tur dibut loro.
Timun jinara (Tegesipun lugu : timun dipun-ebur) = pakarya ingkang gampil sanget.
Timun mungsuh duren = wong sekeng (ringkih) lelawanan karo wong sentosa.
Timun wungkuk jaga imbuh = wong bodho, kanggone manawa ana kekurangan.
Tinigas murdanya . Basa salah-kaprah, benere : tinigas jangganya = dikethok gulune.
Ula marani gitik = Kutuk marani sunduk.
Ulu-ati = pulung-ati.
Ulubalang Kw = panggedhening prajurit, senapati.
Uluguntung = cekel,cantrik,manguyu, jejanggan (yen wadon : endhang, abet-abet), kabeh iku muride (abdine) pandhita.
Ulu-uluning banyu = punggawa dhusun ingkang ngurus babagan toya.
Untune ngelar kombang = awarna ireng gilap kaya warnane elar kombang.
Wastra bedhah kayu pokah = ketaton nganti putung balunge. Wastra (sandhangan, jarit) pepindhaning kulit (daging), kayu pepindhaning balung.
Wastra lungsed ing sampiran = kawruh ilang jalaran ora tau kanggo.
Wedang lelaku tumper cinawetan = bocah karam jadah (dumadine amarga biyunge laku zina) dipepindhakake barang panas (wedang, tumper), disingkiri dening bocah-bocah. Tumper = kayu satengkel kang wis kobong saperangan nanging genine isih mengangah.
Wedang lelaku tumper cinawetan = bocah karam jadah disirik dening bocah-bocah liyane, amarga dianggep panas, pepindhane kaya wedang panas kang wutah lan mili, utawa kaya tumper kang isih ana genine diglundhungake. Tumper = tengkelan kayu kang ana genine menggagah. Cinawetan = ditrapi cawet. Cawet iku barang sembet ( bahan kang dienggo nutupi planangan (pawadonan) sarana diubedake ing bangkekan lan kaslusupake ing antarane wlakang. (wong Banyumas ngarani lancingan, sing lumrah nganggo lancingan wong lanang).
Wedhus diumbar ing pakacangan = pitik trondhol diumbar ing padaringan.
Wong lanang iku kudu katon dhadhane = kudu wani adu arep.
Wong wadon iku swarga nunut, nraka katut = begja cilakane wong wadon iku gumantung marang guru lakine.
Wong wadon utawa wong lanang kang abau laweyan, bojone ora dawa umure = ingkang mawa ciri lekiking singkap utawi ing epoking bau.
Wringin kurung = wringin ingkang dipun-pageri mubeng ing tengahing alun-alun.
Yen jiyarah ing pasarean (kuburan) lungguhe aja ana ing ulon-ulon, kudu ana ing dagan = aja ana ing papan kaprenah sadhuwure sirah, kudu ana ing sangisore sikil.
Yitna yuwana, lena kena = (yen) weweka raharja, (yen) pepeka bakal cilaka
Yuwana mati lena = wong becik bebudene ngalami cilaka, marga ora weweka.
Yuyu rumpung barong ronge = wong mlarat, nanging omahe njenggarang gedhe. Yuyu rumpung = yuyu kang gothang (prothul) sikile. Mbarong = amba njlegodhah.
Rabu, 04 Februari 2009
AJA MANGAN BRUTU MUNDHAK LALINAN
( SING NULIS: MUTAQIN GURU SMP 2 PAMOTAN )
Nalika arep mapan turu, aku kelingan karo kadadeyan telung puluh lima taun kepungkur. Ndhek semana simbok nyembeleh pitik, amarga anake akeh simbok ngendika: “Cung, cah cilik aja mangan brutu mbesuk mundhak lalinan! Bocah cilik iku aja mangan rempela ati ora ilok! Bocah cilik iku apike mangan endhas supaya mbesuk bisa dadi lurah ( kepala desa ). Yen ora endhas ya bagian cakar, mbesuk ben bisa ceker-ceker pinter nggolek rejeki.”
Aku klebu bocah sing tawaduk marang wong tuwa. Apa dhawuhe wong tuwaku taknut ngono wae. Nanging bareng aku crita kancaku, aku digendheng-gendhengna. Jarene aku diapusi, diakali. Pancene brutu iku inuk, gembuk, mula ora diwenehake aku nanging dicaosake bapakku. Ya bener rempela ati iku gurih, mula ora diwenehake bocah cilik, nanging kanggo wong tuwa.
Lha nek endhas utawa cakar jarene kancaku iku ben awet. Dadi merga olehe nyembeleh pitik mung siji, yen diwenehi brutu utawa ati, dipangan mak telep wis entek. Yen arep nyuwun maneh simbok bingung. Mula diwenehi endhas utawa cakar, dicokat-cokot ben awet.
Aku ora nggagas akeh-akeh kandhane kancaku mau. Aku tetep percaya karo ngendikane simbok. Nanging aku ora ngerti apa maksude tembung “mundhak lalinan, ora ilok” iku mau.
Bareng kelas loro SPG aku lagi ngerti jawaban sing nalar ngenani ngendikane simbok ndhek semana “tembung mundhak lalinan lan ora ilok”.
Guruku Biologi nerangake yen brutu lan jeroan, ya ana ati, rempela utawa usus lan jantung barang iku pancen rasane enak lan gurih. Enak lan gurihe iku mau ana sebabe, yaiku “kandhutan lemake akeh” mula rasane gurih. Uga “ngandhut kolesterol” sing dhuwur. Beda karo endhas lan cakar. Endhas lan cakar pitik iku sing akeh kandhutan proteine.
Sawise diterangake guruku mau, aku lagi sadhar yen pancen mangan brutu lan rempela ati iku kanggone bocah cilik ora apik. Amarga bocah cilik yen kakehan diwenehi pangan kang akeh lemake lan kandhutane kolesterol dhuwur bakal ndadekake kelemon awake utawa obesitas. Yen wis obesitas bakal gampang kena lelara. Dharah tinggi, stroke lan lelara liayane.
Endhas lan cakar pancen apik kanggo bocah cilik, amarga akeh kandhutan proteine. Protein iku apik banget kanggo perkembangan otak supaya bocah dadi pinter. Lha, yen pinter bakal bisa dadi lurah lan pinter nggolek rejeki.
Pranyata bener ngendikane simbokku? Mung wae simbok ora bisa nerangake sacara nalar, amarga simbok ora sekolah lan dudu ewone akademisi saka perguruan tinggi. Sejatine pituture wong Jawa kaya simbokku mau akeh banget. Mbesuk maneh ya…!
Mula aja mangan brutu, mundhak lalinan!
( Lasem, 04 Februari 2009 )
